روز جهانی زنان
روز جهانی زنان بزرگداشتی است که هر ساله در روز ۸ مارس برابر با ۱۸ اسفند برگزار میشود و نقطه کانونی در جنبش حقوق زنان است. بسته به مناطق مختلف، تمرکزِ جشن بر بزرگداشت و دفاع از حقوق زنان و برگزاری جشنی برای دستاوردهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زنان است.
تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷
تظاهرات زنان در روز ۸ مارس برابر با ۱۷ اسفند سال ۱۳۵۷ و پنج روز پس از آن، از مهمترین روزهای تاریخ جنبش زنان در ایران و حوادث سرنوشتساز انقلاب ۱۳۵۷ ایران بود. ۸ مارس روز بزرگداشت روز جهانی زنان است.
دو هفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی دفتر امام خمینی تصمیم به لغو قانون حمایت خانواده و اجباری شدن حجاب اسلامی گرفت. همچنین یک روز پیش از برگزاری مراسم بزرگداشت روز جهانی زنان، امام خمینی در سخنرانی مدرسهی رفاه اعلام کرد زنان کارمند ادارههای دولتی باید حجاب اسلامی را برای حفظ آبرویشان رعایت کنند. روز بعد زنان کارمند بدون حجاب اجازهی ورود به محل کارشان را نیافتند. تعداد زیادی از زنان کارمند از رفتن به سر کار سر باز زدند و زنانی که کارمند وزارت امور خارجه بودند، بیرون وزارتخانه دست به تظاهرات زدند. حدود ۵۰۰۰ تا ۸۰۰۰ زن در دانشگاه تهران تجمع کرده و شعار دادند. همچنین تعداد زیادی از دانش آموزان مدرسههای دخترانه به تظاهرات زنان در تهران پیوستند.
نخستین مراسم روز زن در ۲۸ فوریهی سال ۱۹۰۹ در نیویورک آمریکا برگزار شد. این مراسم توسط حزب سوسیالیست آمریکا، برای یادبود اعتصاب «اتحادیه جهانی زنان کارگر صنایع پوشاک» در سال ۱۹۰۸ سازمان یافت. با وجود ادعاهای بعدی، اعتصاب خاصی در ۸ مارس اتفاق نیفتاده بود.
هشتم مارس در ایران توسط حکومت به عنوان روز جهانی زنان به رسمیت شناخته نمیشود. فعالانی که برای تحقق حقوق زنان بر اساس معیارهای جهانی تلاش میکنند مورد تعقیب کیفری قرار میگیرند.
هنگامه گلستان، عکاس: عکسها را در روزی میانه اسفندماه تهران انداخته و روحانی جوان هم کسیست که از سوی دفتر آیتالله طالقانی برای آرام کردن زنها فرستاده شده است.
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران در عصر حاضر روز تولد فاطمه زهرا (س) در ۲۰ جمادیالثانی به عنوان روز زن و همچنین روز مادر گرامی داشته میشود.
به نوشتهی روزنامه کیهان چاپ ۱۷ اسفند، «گروهها و دستهجات مختلف زنان از صبح امروز در خیابانهای شمالی و مرکزی تهران به مناسبت روز جهانی زن و به خاطر ابراز نظریات خود دربارهی حجاب زنان دست به راهپیمایی زدند. در راهپیماییهای امروز زنان، تعداد زیادی از دانش آموزان مدارس دخترانه نیز شرکت داشتند.
آنها ضمناً علیه کسانی که به زنان بیحجاب در روزهای اخیر حمله کردهاند، شعار میدادند ... راهپیمایی امروز در حالی انجام شد که ریزش برف بیوقفه از اولین ساعات بامداد آغاز شده است.»
روزهای زن در ایران
در ایران روزهای متفاوتی به عنوان روز زن و دختر گرامی داشته میشوند. زن به عنوان متأهل بودن نامیده نمیشود بلکه از نظر جنسیت به دختران بزرگسال گفته میشود.
عصر حاضر
در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران در عصر حاضر روز تولد فاطمه زهرا در ۲۰ جمادیالثانی به عنوان روز زن و همچنین روز مادر گرامی داشته میشود.
فعالان حوزه زنان در ایران هشتم مارس، برابر با ۱۷ اسفند، روز جهانی زنان را گرامی میدارند، برای نمونه ۸ مارس ۱۳۵۷.
در زمان حکومت پهلوی روز بیست و پنجم آذر ماه میباشد.
ایران باستان
در ایران باستان، روز اسفندگان ، بهعنوان روز بزرگداشت زن و دختر و زمین گرامی داشته میشد. بهطور رسمی، این روز در تقویم رسمی امروز ایران، برابر با ۵ اسفند است. هرچند برخی زرتشتیان، روز ۲۹ بهمن را که در گاهشماری سنتی آنها با ماههای فقط ۳۰ روزه، برابر با پنجم ماه اسفند است، برای این جشن در نظر میگیرند، اما بهنظر کارشناسانی نظیر موبد کوروش نیکنام، امروزه روز درست اسفندگان، همان ۵ اسفند است. دکتر محمد نجاری پژوهشگر مطالعات تطبیقی زنان در هنر و ادبیات، نیز در سخنرانی خود با عنوان سوگ و سورنامه، با استناد به ابوریحان بیرونی و گردیزی، تاریخ پنج اسفند را صحیح میداند و میگوید: «بنا به گفتهی ابوریحان اسفندارمَذ ایزد موکل بر زمین و ایزدِ حامی و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و درستکار بوده و به همین مناسبت این روز، عید زنان، تلقی میگشته است و مردم به جهت گرامیداشت زنان، به ایشان هدیه میدادند و بخشش میکردند. این عبارت را گردیزی نیز در زین الاخبار آورده است: از این جهت جشن را مردگیران میگفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مَرد زندگی خود را برمیگزیدند. بنابراین در روز پنجم ماه اسفند جشن زنانهی «مَردگیران» یا «مژدگیران» که به زنان اختصاص داشته، برگزار میشده است؛ پس تاریخ صحیح جشن سپندارمذگان یا اسفندگان یا مردگیران یا مژدگیران، پنجم اسفند خواهد بود.» در وافع با چهار نگرش متفاوت باستانی، ملی، مذهبی و جهانی روبه رو هستیم.