تبعات خروج آمریکا و متحدانش از افغانستان برای قدرت‌های اروپایی چه خواهد بود؟
آخرین گروه از نظامیان ناتو در حالی چند ماه دیگر خاک افغانستان را ترک خواهند کرد که آینده این کشور با وجود گذشت نزدیک به ۲۰ سال از زمان سرنگونی حکومت طالبان به دست آمریکا و متحدانش در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
انفجارهای اخیر در مقابل مدرسه‌ای دخترانه در غرب کابل را می‌توان نمادی از چالش‌های امنیتی پیش روی افغانستان پس از خروج کامل نظامیان آمریکا و نیروهای ناتو دانست. در این انفجارها بیش از ۲۰۰ نفر که اکثر آن‌ها دختران دانش آموز بودند کشته و مجروح شدند.
یکی از وظایف اصلی نیروهای خارجی پس از سرنگونی طالبان در سال ۲۰۰۱ م شکل دهی به ساختار امنیتی دولت نوپای افغانستان و تقویت نیروهای افغان برای مقابله با چالش‌های امنیتی در این کشور در دوران پس از خروج نظامیان آمریکا و متحدان این کشور بود. امری که قرار بود زمینه را نیز برای خروج نیروهای خارجی فراهم کند.
هرچند هنوز دامنه تأثیر خروج نظامیان آمریکا و متحدانش بر وضعیت امنیتی افغانستان مشخص نیست اما بی شک این روی‌داد آزمونی سرنوشت ساز برای دولت افغانستان، نهادها و مسوولان امنیتی این کشور خواهد بود.
چالش افزایش شمار مهاجران افغان برای قدرت‌های اروپایی
یکی از تأثیرات احتمالی افزایش بی ثباتی در افغانستان یا حتا فروپاشی دولت این کشور در برابر گسترش نفوذ طالبان می‌تواند افزایش میزان مهاجرت از افغانستان باشد. قاره اروپا به احتمال زیاد یکی از مقصدهای اصلی پناه‌جویان در این وضعیت خواهد بود.
تاکنون حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از شهروندان افغانستان به امید امنیت بیشتر و آینده‌ای بهتر از کشورشان به قاره اروپا مهاجرت کرده‌اند. جیمی شی، سخن‌گوی پیشین سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بر این باور است که افزایش ناآرامی‌ها در افغانستان می‌تواند منجر به مهاجرت تعداد بیشتری از شهروندان افغان شود.
او که اکنون در اندیشکده «چتم هاوس»، مستقر در لندن مشغول به کار شده است گفت: «احتمالاً اگر طالبان قدرت را به دست گیرد تعداد زیادی از افغان‌ها مایل به زندگی تحت سلطه این گروه نخواهند بود. از دیدگاه اروپایی این یک نگرانی جدی محسوب می‌شود.»
جیمی شی ضمن اشاره به جابه‌جایی چهار میلیون نفر از جمعیت ۳۶ میلیون نفری افغانستان تأکید می‌کند که تنها جنگ منجر به مهاجرت افغان‌ها نشده است. وی اظهار داشت: «اروپا از حدود یک دهه پیش شاهد افزایش شمار مهاجران افغان بود. بسیاری از آن‌ها از مناقشه نظامی گریخته بودند اما بسیاری از آن‌ها نیز به دلایل اقتصادی مهاجرت را انتخاب کردند زیرا نرخ بیکاری در افغانستان بنا به آمار بانک جهانی ۲۵ درسد است. میزان فقر نیز از ۳۶ درسد به ۴۷ درسد افزایش یافته است.»
بازدارندگی از آن سوی افق
موضوع مهاجرت تنها یکی از دغدغه‌های احتمالی قدرت‌های اروپایی پس از خروج نیروهای ناتو از افغانستان خواهد بود. یکی دیگر از چالش‌های پیش رو برای قدرت‌های اروپایی تعیین راه و روشی برای ادامه حمایت از افغانستان پس از خروج نیروها است. هرچند آمریکا و ناتو از زمان آغاز مأموریت «تعلیمات، کمک، مشورت» تنها چند هزار نیرو در افغانستان داشتند اما نقش آن‌ها در بزنگاه‌های امنیتی در جلوگیری از سقوط شهرهای اصلی این کشور حیاتی بود.
جیمی شی در این‌باره گفت: «اگر دیگر حضور امنیتی دائم در کشور نداشته باشید ادامه کنترل طالبان، به حاشیه راندن آن‌ها و حفظ تسلط دولت مرکزی بر شهرهای افغانستان بسیار دشوارتر خواهد بود.»
وزرای خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا روز دوشنبه گذشته در بروکسل درباره نحوه حمایت از دولت افغانستان پس از خروج نیروهای ناتو گفت‌وگو کردند. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هم‌زمان با این نشست ضمن اشاره به انفجارها در برابر مدرسه «سیدالشهداء» در غرب کابل گفت: «اکنون پس از حملات وحشتناک روزهای اخیر اهمیت تأکید بر این‌که افغانستان و دولت این کشور همچنان می‌توانند بر روی حمایت اروپا حساب کنند دوچندان شده است.»
با این حال ساز و کار چنین حمایتی همچنان تحت بررسی قرار دارد. جیمی شی بر این باور است که حمایت قدرت‌های اروپایی می‌تواند مشابه سیاستی باشد که وی آن را «بازدارندگی از آن سوی افق» می‌نامد. سیاستی که به گفته او اسرائیل به شکلی موثر آن را پیاده کرده است.
جیمی شی با اشاره به مثال اسرائیل گفت: «آن‌ها نیروهای ثابتی در لبنان، عراق، سوریه و به ویژه ایران ندارند اما توانایی زیادی در شناسایی تهدیدها از آن سوی مرزها دارند تا به این ترتیب آن‌ها را با استفاده از حملات هوایی، عملیات پهپادی و خرابکاری علیه مثلاً کشتی‌های ایرانی که برای حماس سلاح حمل می‌کنند، خنثا کنند.»
او در ادامه اظهار داشت: «سوال بزرگ برای آمریکا و ناتو اینجاست که آیا قادر به پیاده کردن نوعی از "بازدارندگی از آن سوی افق" در منطقه خواهند بود یا خیر.»
جیمی شی افزود: «به این ترتیب اگر خطر فروپاشی دولت افغانستان به دلیل عدم دستیابی به توافق بر سر تقسیم قدرت پیش بیاید و اگر یک شهر بزرگ در آستانه سقوط به دست طالبان باشد این نیروی آن سوی افق به سبک اسرائیلی آن می‌تواند به سرعت وارد عمل شود تا موازنه قوا را تغییر دهد.»
نیک رنولدز، تحلیلگر و کارشناس جنگ افزارهای زمینی در اندیشکده «آر یو اس آی» در لندن نیز معتقد است که حمایت‌ها از افغانستان می‌تواند به شکل آموزش، بخش خاصی از نیروهای امنیتی افغانستان مانند پرسنل نیروی هوایی در خارج از کشور ادامه پیدا کند.
سطح تعامل قدرت‌های اروپایی با آمریکا و لزوم «واقع‌نگری»
تصمیم جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا برای خروج تمام نیروهای این کشور از افغانستان تا پیش از روز ۱۱ سپتامبر متحدان واشنگتن در ناتو را در مقابل عمل انجام شده قرار داده است.
نیک رنولدز در این‌باره می‌گوید: «تمام کشورهای عضو ناتو برای استقرار [در افغانستان] به ویژه از نظر تجهیزاتی، محافظت از نیروها و شبکه امدارسانی به آمریکا متکی هستند.»
وی افزود: «بدون شبکه آمریکا واقعاً ناتو گزینه‌ای برای ماندن در افغانستان به صورت مستقل از آمریکا نداشت.»
نیک رنولدز همچنین بر این باور است که فارغ از موافقت یا مخالفت هر کشور با خروج از افغانستان همه این کشورها تصمیمی «عمل گرایانه» اتخاذ کرده‌اند تا همبستگی بین اعضای ناتو حفظ شود.
جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه گذشته گفت که پس از تصمیم آمریکا «ما باید با شرایطی که پیش خواهد آمد روبه‌رو شویم.»
عالی‌ترین مقام دیپلماتیک اتحادیه اروپا افزود: «خشونت در افغانستان در حال افزایش است و این واضح است که اتحادیه اروپا نمی‌تواند وقتی آمریکا از افغانستان خارج شد باقی بماند.»
او در همین راستا خواستار «اتخاذ تصمیم‌هایی مثبت برای رویارویی با واقعیت» از سوی کشورهای اروپایی شد.
چشم‌انداز پیش روی ارتش افغانستان چیست؟
جیمی شی بر این باور است که خروج قدرت‌های غربی از افغانستان با در نظر گرفتن سوابق تاریخی می‌تواند هشدارآمیز باشد. او ضمن اشاره به تاریخ جنگ ویتنام گفت: «آمریکا وعده داده بود که در ویتنام باقی خواهد ماند اما وقتی کنگره بودجه را قطع کرد ارتش ویتنام جنوبی ظرف دو سال از هم فروپاشید.»
او اظهار داشت: «درسی که از این ماجرا می‌توان گرفت این است که ارتش‌ها تا وقتی به نبرد ادامه می‌دهند که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها هزینه آن را تأمین می‌کنند.»
جیمی شی در ادامه با اشاره به عدم حضور نظامیان ناتو پس از ماه سپتامبر این پرسش را مطرح می‌کند که «به طور واقع بینانه شما تا چه موقع می‌توانید به اختصاص پول زیادی به کابل ادامه دهید؟»
وی بر این باور است که «بهتر» بود آمریکا و متحدانش چند سال دیگر در افغانستان باقی می‌ماندند تا روند کمک به نیروهای امنیتی افغانستان تکمیل می‌شد.
یکی از مقامات ناتو در پاسخ اعلام کرد که قادر به ارائه جدول زمانی دقیق برای خروج نیروها از افغانستان و افشای جزئیات شمار نظامیان در این کشور نیست. این مقام رسمی ناتو در عین حال تأکید کرد که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در نظر دارد تا «طی چند ماه» روند خروج از افغانستان را تکمیل کند.
در این بین تأکید ضمنی درگیری غیرمستقیم اسرائیل با نیروهای نظامی و نیابتی جمهوری اسلامی و عدم توانایی و اعتماد به نیروهای نظامی افغانستان بیان شده است. ترس از حضور دوباره طالبان از هفته‌ها قبل میان مردم به ویژه زنان افغان به وضوح دیده می‌شود. ۲۰ سال از حضور نیروهای ائتلاف می‌گذرد و خطر بروز جنگ گسترده داخلی باردیگر افغانستان را تهدید می‌کند. در کنار این حکومت و دولت پاکستان به طور تاریخی اصولاً از ثبات در افغانستان خشنود نیست. جمهوذی اسلامی نیز با طالبان در یک تضاد قرار دارد. از یک سو جهت مخالف و متخاصم آن‌ها در اشاعه‌ی مذهبی، سابقه‌ی قتل عام نیروهای کنسولی و خبرنگار ایرانی در مزار شریف و از سوی دیگر درگیری با آمریکا دشمن مشترک هر دو از سوی دیگر شرایط افغانستان را بیش از پیش پیچیده می‌کند. در این دو دهه جمعیت کثیری از شهورندان در این کشور متولد شده‌اند که هرگز دولت‌های مستأجل چپ‌گرا و طالبان را در قدرت تجربه نکرده‌اند اما ترس آن‌ها از حضور مجدد نیروهای تندرو خطر را بیخ گوش خود حس می‌کنند.
از طرف دیگر دولت متزلزل افغانستان و طالبان دشمن و رقیب مشترکی دارند به نام داعش که می‌تواند هر دو نیرو را به چالش بکشد، دلیلی برای نزدیکی، صلح و تشکیل دولت ائتلافی با یک‌دیگر را تقویت می‌کند. زمان انتخابات ریاست جمهوری نیروهای طالبان برای جلوگیری از انتخاب فردی مانند عبدالله عبدالله غیر پشتون نه تنها اهالی مناطق تحت کنترل خود را ترغیب به شرکت در انتخابات می‌کردند بلکه آن‌ها را تهدید به قطع انگشت دستی که جوهری نبود و رای نداده بود کرده بودند.
