تشدید درگیری‌ها در سوریه
تعداد کشته شدگان حملات هوایی آمریکا به مواضع نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی در شرق سوریه تاکنون به ۱۹ تن رسیده است.
این مرگ‌بارترین حمله ایالات متحده به نیروهای هم‌سو با جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر به حساب می‌آید. بر اساس گزارش‌های منابع آمریکایی، نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی از ابتدای سال ۲۰۲۱ حدود ۸۰ بار به نیروهای آمریکایی در سوریه حمله کرده‌اند.
ماجرای حملات اخیر از اینجا آغاز شد که در ساعات اولیه بامداد پنج‌شنبه، در حمله یک پهپاد انتحاری به یک پایگاه نظامی «ائتلاف جهانی تحت رهبری ایالات متحده برای مبارزه با داعش» در استان حسکه سوریه، یک پیمان‌کار آمریکایی کشته و یک پیمان‌کار دیگر و پنج سرباز آمریکایی زخمی شدند.
این موضوع سبب خشم مقامات آمریکایی و انتقادهای داخلی از نحوه برخورد دولت بایدن با این موضوع شد. تا این‌که در بامداد روز جمعه، ایالات متحده در تلافی حمله پهپادی، با جنگنده‌های اف-۱۵ به «تأسیسات وابسته به سپاه پاسداران» در شرق سوریه حمله می‌کند. بنا بر اعلام پنتاگون، جنگنده‌ها از پایگاهی در منطقه سنتکام به پرواز درآمدند اما دقیقاً مشخص نیست از کدام پایگاه بوده است.
در نهایت آما به نظر می‌رسد که حمله تلافی‌جویانه واشنگتن از بازدارندگی کافی برای خاتمه دادن به حملات به مواضع نیروهای ائتلاف آمریکا برخوردار نبود؛ چرا که روز جمعه سه حمله دیگر به پایگاه‌های نظامی آمریکا در سوریه انجام شد. گفته می‌شود یک سرباز آمریکایی در یکی از این سه حمله زخمی شد. جمهوری اسلامی در واکنش به این حملات از زبان سخن‌گوی شورای امنیت ملی واشنگتن را تنها به فرافکنی متهم کرد و اتهامات آمریکا در مورد فعالیت جمهوری اسلامی در خاک سوریه را وارد ندانست.
جمهوری اسلامی و حضور نظامی فزاینده در دیرالزور
بنا به گزارش مرکز مطالعاتی «جسور للدراسات» مستقر در استانبول، تعداد پایگاه‌های نظامی جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۱ بیشترین افزایش را از بین تمامی نیروهای خارجی در سوریه داشته است. بر همین اساس، تا ابتدای سال ۲۰۲۲، نیروهای ایرانی ۳۳۳ نقطه نظامی، امنیتی و عملیاتی در سوریه را در اختیار داشتند که شامل ۱۸۶ پایگاه سپاه پاسداران، ۸۰ پایگاه حزب‌الله، و ۶۷ پایگاه مشترک بوده است.
بر اساس گزارش‌ها، نیروهای سپاه پاسداران در اوایل سال ۲۰۲۲ حضور نظامی خود در جنوب شرقی استان حسکه را افزایش داده‌اند. به همین ترتیب، جمهوری اسلامی نفوذ خود را در استان دیرالزور با استخدام مردان محلی سوری در گروه‌های شبه نظامی تقویت کرده و به همین بهانه شرایط بهبود زندگی آن‌ها را فراهم آورده است. به گزارش واشنگتن‌پست در تاریخ ۲۸ ژانویه ۲۰۲۲، جنگ‌جویان خارجی از جمله افغان‌ها و پاکستانی‌ها نیز در این فراخوان‌ها جذب شده‌اند.
حملات به پایگاه‌های نظامی آمریکا در شمال شرق سوریه در سال ۲۰۲۱ و اوایل سال ۲۰۲۲ اغلب به نیروهای وفادار جمهوری اسلامی در این منطقه نسبت داده می‌شد. جمهوری اسلامی حضور نظامی خود را در استان‌های جنوبی سوریه از جمله استان‌های درعا، سویدا و قنیطره افزایش داده است. بر اساس گزارش جسور للدراسات، تعداد پایگاه‌های نظامی جمهوری اسلامی، نیروهای هم‌سو با جمهوری اسلامی و حزب‌الله لبنان در این مناطق از ۴۰ پایگاه نظامی و امنیتی در اوت ۲۰۱۸ به ۸۸ پایگاه تا اوت ۲۰۲۱ یعنی بیش از دو برابر افزایش داشته است.
کدام بازیگران در سوریه حضور نظامی دارند؟
«کمیسیون مستقل تحقیقات بین‌المللی سازمان ملل متحد در مورد جمهوری عربی سوریه» در فوریه ۲۰۲۲ اعلام کرده بود که نیروی‌های نظامی پنج کشور خارجی - از جمله ایران، روسیه، ترکیه، ایالات متحده آمریکا و اسرائیل- و همچنین گروه‌های مسلح غیردولتی و سازمان‌های تروریستی در سوریه فعال هستند. حوزه تحت نفوذ روسیه و ایران را می‌توان به عنوان یک مجموعه واحد، یعنی «سرزمین‌های تحت حاکمیت رژیم اسد» هم دسته‌بندی کرد.
دولت بشار اسد از یک سو با «ائتلاف جهانی تحت رهبری ایالات متحده برای مبارزه با داعش» (با ۸۵ کشور عضو) و همچنین نیروهای نظامی ترکیه و اسرائیل (که هر دو به بخش‌هایی از خاک سوریه را اشغال کرده‌اند)، دارای تنش‌های نظامی است.
از سوی دیگر و در عرصه داخلی نیز، بشار اسد همراه با متحدانش (روسیه و حزب‌الله لبنان و دیگر شبه‌نظامیان شیعه تحت حمایت جمهوری اسلامی) در درگیری‌های مسلحانه داخلی، از جمله علیه گروه‌های مسلح مخالف دولت بشار اسد همچون «هیأت تحریر الشام»، «احرار الشام»، «نیروهای دموکراتیک سوریه»، «ارتش آزاد سوریه» و گروه داعش شرکت دارند.
مطمئناً مسکو و تهران همیشه در هماهنگی کامل در سوریه نیستند، اما هر دو بر حفظ رژیم بشار اسد تأکید دارند و آن را منفعتی حیاتی برای خود در نظر می‌گیرند.
(منطقه صورتی‌رنگ) دولت سوریه بیشتر شهرهای بزرگ کشور از جمله دمشق، حلب، حمص و حماه و اغلب مراکز استان‌ها را تحت کنترل دارد.
(منطقه بنفش) در شمال غربی، شامل بخش‌هایی از استان ادلب به عنوان آخرین پایگاه باقی‌مانده گروه‌های مسلح ضد حکومت اسد در نظر گرفته می‌شود که هیأت تحریر الشام مهم‌ترین آن است.
(منطقه کرم‌رنگ) در شمال شرق، نیروهای سوریه دموکراتیک به رهبری کردها اکثر مناطقی را که قبلاً تحت کنترل داعش بود، از جمله بیشتر استان‌های رقه و حسکه را تحت کنترل دارند.
(منطقه هاشورزده خاکستری) داعش هیچ سرزمینی در سوریه ندارد. با این حال، حملات داعش به‌ویژه در مناطقی که قبلاً قلم‌رو آن را در اختیار داشت، تا مدت‌ها ادامه داشت.
(مناطق آبی رنگ) گروه‌های مسلح تحت حمایت ترکیه زیر چتر ارتش آزاد سوریه در بخش‌هایی از شمال حلب و در مرز شمالی با ترکیه مستقر هستند.
(منطقه سبز رنگ) گذرگاه مرزی تنف نزدیک به منطقه مرزی بین سوریه، عراق و اردن، از سال ۲۰۱۶ توسط ایالات متحده و نیروهای متحد ائتلاف جهانی علیه داعش کنترل می‌شود.
نیروهای روسی در سوریه پس از جنگ اوکراین
بر اساس گزارش خبرگزاری فرانسه، روسیه تا فوریه ۲۰۲۲ حدود ۶۳ هزار پرسنل نظامی در سوریه مستقر داشت. با این حال، این بدان معنا نیست که جنگ در اوکراین بر وضعیت نیروهای روسیه در سوریه تأثیری نداشته باشد. هرگونه شکست ارتش روسیه در اوکراین نه تنها پروژه مشترک ایران و روسیه در سوریه بلکه بسیاری از منافع مشترک دیگر را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد.
بلافاصله پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، اسکادران حمله سوخو-۲۵ از سوریه خارج شد. از جمله تغییرات خبرساز دیگر، خروج سامانه موشکی زمین به هوای ضد هوایی اس-۳۰۰ در اوت ۲۰۲۲ از سوریه بود که در مصیاف (شمال غربی سوریه، بین طرطوس و حماه) مستقر شده بود و برای آموزش نیروهای سوری در نظر گرفته شده بود.
از این موارد، مثال‌های بیشتری را می‌توان برشمرد. به هرحال از دیدگاه مسکو، تغییرات میدانی و جایگزین شدن با نیروهای تحت نفوذ جمهوری اسلامی فعلاً پی‌آمد عملیاتی خاصی ندارد؛ چرا که با توجه به جنگ در اوکراین، نیروهای روسی از اقدامات آشکار علیه واحدهای طرفدار جمهوری اسلامی که امکان ایجاد تنش در میدان را افزایش می‌دهد، پرهیز خواهد کرد.
تقسیمات ارضی و زمین‌لرزه اخیر
تقسیمات ارضی ناشی از جنگ داخلی سوریه باعث شد تا امدادرسانی به زلزله‌زدگان پیچیده‌تر شود. مناطق شمال غرب سوریه که بیشترین آسیب را از زلزله دیده است در اختیار نیروهای شورشی است و دولت سوریه مدت‌هاست دسترسی به این منطقه را محدود کرده است. در نتیجه، کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی باید توسط دولت ترکیه و از تنها کریدور بین سوریه و ترکیه، موسوم به گذرگاه «باب الهوی» انتقال داده می‌شد. تا این‌که روز دهم فوریه، دولت سوریه اعلام کرد که به گروه‌های کمک‌رسان بین‌المللی اجازه دسترسی به مناطق تحت کنترل شورشیان سوریه را می‌دهد، اما جدول زمانی برای این کار ارائه نکرد.
