گفت‌وگو با یک متخصص ایرانی:
با وجود اینترنت ملی همچنان می‌توان به شبکه جهانی متصل شد
در یک هفته گذشته اعتراضات به مرگ مهسا امینی شدت گرفته و مانند آبان‌ماه سال ۱۳۹۸ و دی‌ماه ۱۳۹۶، دسترسی به شبکه اینترنت، مهم‌ترین سلاح رسانه‌ای معترضان برای انتقال اطلاعات و تصاویر مختل و محدود شده است.
بسیاری در ایران از استقرار یک شبکه اینترنت ملی و اجرای طرح موسوم به صیانت می‌گویند. اما دغدغه بسیاری از شهروندان پاسخ به این سوال است: آیا با ملی شدن اینترنت، همچنان شهروندان می‌توانند با شبکه جهانی ارتباط برقرار کنند؟ برای فهم و درک بیشتر چالش‌های پیش روی مردم برای دور زدن اینترنت ملی با یکی از متخصصان ایرانی که به‌دلایل امنیتی نخواست نامش فاش بشود، گفت‌وگو کردیم.
ابتدا از او پرسیدیم که روند ارتباط با جهان خارج در زمانی که تنها گزینه کاربران، دسترسی به اینترنت ملی است را برای‌مان توضیح بدهد.
این متخصص شبکه می‌گوید: «برای پاسخ به این سوال ابتدا مفهوم ساده‌ای از اینترنت را توضیح دهیم. اینترنت از یک‌سری دیوایس‌ها و ابزارهای الکتریکی که از طریق یک کد پستی منحصر به‌فردی که در محدوده‌های جغرافیایی خاصی تعریف شده‌اند تشکیل شده است. در واقع یک‌سری ابزارها و یا بسترهای الکترونیکی داریم که این‌ها به‌صورت فیزیکی یا در چارچوب پروتکل‌هایی با یک‌دیگر در ارتباط هستند و نحوه شناسایی و ارتباط از طریق یک کد پستی منحصر به‌فرد یا همان «آی پی» آدرس که در محدوده جغرافیایی تعریف شده‌اند را میسر می‌کنند.»
وی اضافه می‌کند: «بنابراین ما در محدوده جغرافیایی ایران طیف مشخصی از آی پی آدرس‌هایی داریم که این‌ها قابل کنترل هستند و جریان ورودی و خروجی اطلاعاتی و ارتباطی بین این ابزارهای الکترونیکی با دنیای خارج از این محدوده جغرافیایی درچارچوب این بسترها قابل کنترل هستند.»
وی تصریح می‌کند: «استفاده از وی پی ان‌ها VPN و یا برنامه‌هایی مانند مرورگر «تور»، روش‌های فنی هستند که دسترسی غیرکنترل شده بر اینترنت در محدوده جغرافیایی ایران را برای ما فراهم می‌کنند. ابزارهایی مانند مرورگر تور «آی پی» آدرس ما را به یک آی پی آدرس در خارج این محدوده جغرافیایی تبدیل می‌کنند و در نتیجه ما به هر آنچه که در محدوده جغرافیایی تبدیل شده وجود دارد را برای ما قابل دسترس می‌کند. به عبارتی ساده‌تر تمامی «وی پی ان» و ابزارهایی از این دست کار اصلی‌شان خروج جعلی کاربر از محدوده جغرافیایی است که او در آن زیست می‌کنند.»
دور زدن کامل فضای کنترلی اینترنت ملی
متخصص ایرانی شبکه که تجربه قطع اینترنت در جریان اعتراضات آبان ۹۸ و دی‌ماه ۹۶ را دارد می‌گوید: «برخلاف آنچه در پروپاگاندای داخلی درباره موثر بودن اینترنت ملی و استقرار کامل آن به‌طور مستقل گفته می‌شود، باید بگویم که به نظر من نمی‌توان کاملا یک محیط مستقل ساخت و فکر می‌کنم از طریق همان راه‌های قبلی می‌توان دوباره به محدوده جغرافیایی به جز محیط اینترنتی ایران دست یافت.»
وی تأکید می‌کند: «اما اتفاقی که افتاده این است که طرف مقابل (حکومت) مدت‌ها به این فکرکرده است که چگونه می‌تواند «وی پی ان»ها را که به‌خودی خود می‌توانند شما را از محدوده جغرافیایی دور کنند، کنترل کند، چگونه می‌توانند مانع خروج دیتا و اطلاعات از محدوده جغرافیایی ایران بشوند و از چه طریقی ورودی اطلاعاتی را به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری کنترل کند؟ در نتیجه برای خروج از این محدوده روش‌های جدیدی هم طبیعتاً باید مورد توجه قرار بگیرد.»
وی درباره استراتژی‌های اصلی طرح کنترل فضای شبکه می‌گوید: «این موضوع روی سه پایه استوار هستند: اختلال در عمل‌کرد پیام رسان‌ها و کلاً حوزه فعالیت وب ایجاد کنند، یا این‌که به طور کامل مانع انتقال اطلاعات در این بستر شوند و به طور ۱۰۰ درسدی آن را کنترل کنند و یا همان کاری انجام شود که ما در آبان ۹۸ در ایران تجربه کردیم: یعنی قطع کامل اینترنت.»
قطع کامل اینترنت برای طولانی مدت ممکن نیست
این متخصص رایانه که سال‌ها در ایران به همراه هم‌کاران خود موفق شده بسیاری از ممنوعیت‌های تحمیلی برفضای اینترنت را دور بزند می‌گوید: «در مورد آخر، یعنی قطع اینترنت، موضوع امیدبخش این است که به شدت زیرساخت‌های نظام را تحت تأثیر قرار می‌دهد و قطع کامل اینترنت در طولانی مدت طبیعتاً امکان پذیر نخواهد بود. در نتیجه در محدوده‌های زمانی خاصی ممکن است این کار را انجام دهند و تجربه شخصی من در آبان ۹۸ این بود که با وجود غیرفعال بودن اینترنت موفق شدم با یک روش دیگر به صورت خیلی محدود به اطلاعات و جریان اطلاعاتی خارج از ایران دسترسی داشته باشم.»
راه‌هایی برای دور زدن اختلال یا قطع اینترنت
اما در صورت اختلال و یا کنترل کامل اینترنت،مانند اتفاقی که امروز در ایران بوضوح اجرایی شده است چه راه حل‌هایی وجود دارند؟
این متخصص در جواب می‌گوید: «ابتدا باید به روش‌هایی که اطلاعات در بستر اینترنت منتقل می‌شوند بپردازیم که با مفهومی بنام پروتکل‌های ارتباطی در فضای شبکه تعریف می‌شوند. دو پروتکل معروف و پر استفاده HTTP و HTTPS هستند که به طور روزمره برای دسترسی به محیط وب از آن‌ها در مرورگرها BROWSER استفاده می‌کنیم.»
وی اضافه می‌کند: «طبیعتاً از این طریق می‌توانیم با جعل آی پی خود به مرورگرهایی مثل «تور» از طریق همین پروتکل‌های HTTP و HTTPS ، که در واقع سیستم رمز نگاری شده‌ای هستند، به دنیای خارج دسترسی داشته باشیم.»
وی درباره پروتکل‌های دیگری هم سخن می‌گوید: «پروتکل‌های دیگری هم موجود هستند که این‌ها در مراحل اولیه اختلال در اینترنت (مسدود کردن) معمولاً بسته نمی‌شوند زیرا بسیاری از زیرساخت‌های مالی و نظامی کشور هم روی آن پروتکل‌ها مستقر هستند. در نتیجه مسدود کردن همه پروتکل‌های ارتباطی برای مدت زمان طولانی امکان‌پذیر نیست. پروتکل‌هایی نظیر FTTP یا FTTPS از جمله این موارد هستند که صرفاً برای انتقال فایل استفاده می‌شوند. این دست از پروتکل‌ها می‌توانند به ما در ارسال فایل‌های ارتباطی کمک کنند. پروتکل‌های دیگری مانند «آر دی پی» هم موجود است که امکان دسترسی از راه دور به یک کامپیوتری خارج از شبکه ایران را فراهم می‌کنند. این همان راهی است که خودم در ایران در آبان ۹۸ استفاده کردم. از طریق دسترسی به سروری در خارج از ایران به راحتی توسط این پروتکل به اینترنت جهانی متصل شدم.»
بازوهای اصلی اجرایی شدن اینترنت ملی
این متخصص شبکه در ادامه می‌گوید که حکومت برای استقرار اینترنت ملی، خصوصاً پس از آبان ۱۳۹۸ تلاش و سرمایه گذاری عظیمی کرده است.
او می‌گوید: «پس از آبان ۹۸، برای دسترسی به سرورهای مجازی که خارج از ایران هستند و متخصصین و کاربران داخل ایران می‌توانستند آن‌ها را خریداری کنند هم محدودیت‌هایی ایجاد شد. دیتا سنتر برج میلاد و سایر سرویس دهندگان این سرورهای خارجی امکان فروش و اجاره چنین سرورهایی را محدود کردند. یعنی به نوعی راه‌های خروجی و ورودی دسترسی به سرورهای خارج از ایران که از طریق ایران خریداری شده بودند را هم بستند.»
وی درباره راه حل دور زدن این محدودیت در زمان قطع اینترنت می‌گوید: « سازمان‌ها و افراد حقیقی و حقوقی که به طور مشخص امکان دسترسی به سرورهای خارجی را دارند می‌توانند با ایجاد وی پی ان‌های امن و ارائه راه‌های جدید ارتباطی بر روی این سرورها، آن‌ها را در اختیار کاربران قرار دهند و از این روش آن‌ها را به جریان اطلاعات آزاد متصل کنند.»
اینترنت ماهواره‌ای سلاح مقابله با طرح ملی؟
این کارشناس شبکه دراین‌باره می‌گوید: «به نظر می‌رسد تنها راه قطعی دور زدن اینترنت ملی پیاده سازی چنین ایده‌هایی خواهد بود. به دلیل این‌که دروازه‌های ورودی و خروجی دسترسی به شبکه جهانی را در چنین پلتفورم‌هایی خواهیم داشت. اما از طرف دیگر پیاده سازی و اجرای یک چنین ایده‌هایی در کوتاه مدت به دلیل گران بودن سخت‌افزارها و نیازمندی به استقرار سخت‌افزارهایی نظیر رسیورها در ایران و همین طور عدم دانش فنی عمومی برای نگاه‌داری این سخت افزارها و حتا از سوی متخصصین، باعث می‌شود که در به ثمر نشستن آن در کوتاه مدت خیلی خوش بین نباشیم. اما از طرف دیگر تجربه دسترسی به تلفن‌های ماهواره‌ای و یا ماهواره‌ها از کانال‌های غیررسمی در ایران نشان می‌دهد می‌تواند در بلند مدت به آن امیدوار بود.»
موفقیت نسبی حکومت در اجرای طرح اینترنت ملی
به گفته این متخصص اینترنت: «بعد از قطعی اینترنت در آبان ۹۸ شاهد بودیم که حاکمیت دستورالعمل‌های ویژه‌ای را ابلاغ کرد. برای مثال سازمان‌های دولتی، بانک‌ها و حتا کسب و کارهای خرد فروش اینترنتی را ملزم کرد که از سرورهای فیزیکی در داخل ایران استفاده کنند. به این منظور که جزیره ایزوله و غیرقابل دسترسی را ایجاد کند که به شدت تحت کنترل باشد و تا حدود زیادی هم در این زمینه موفق بودند.
بعد از مدتی سرورها در ایران مستقر شدند و نرم افزارهای تحت وب با استانداردهای امنیتی ویژه‌ای را تولید کردند. اکثر سازمان‌ها را نیز ملزم کردند تا در تولید نرم افزارها استانداردهای امنیتی کنترل‌کننده دسترسی به اینترنت جهانی را رعایت کنند.»
آیا گروه‌های هکری همچنان می‌توانند با وجود اینترنت ملی، سازمان‌های حکومتی را هک کنند؟
وی اضافه می‌کند: «به دلیل این‌که ما صاحب تکنولوژی مرتبط نیستیم، چه در حوزه سخت افزاری و چه در حوزه نرم افزاری همیشه حفره‌های امنیتی فراوانی در سخت افزارها و نرم افزارهایی تولید داخل موجود است و این حفره‌ها همواره اجازه دسترسی را به هکرها می‌دهند. اما می‌شود گفت که گارد محافظتی استاندارد و مناسبی را برای عدم دسترسی از خارج به وجود آورده‌اند که نیازمند دانش تخصصی بیشتری است که برای مثال گروه‌های هکری مشهور مانند Anonymous «گم‌نام» دارای آن هستند.»
