عبدالقدیر خان که بود و چه کرد؟
عبدالقدیر خان زاده ۱ آوریل ۱۹۳۶ و درگذشته ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱، فیزیکدان هستهای و مهندس متالورژی پاکستانی بود که بنیانگذار برنامه غنیسازی اورانیوم پاکستان محسوب میشود.
یکی از بزرگترین برنامههای وی، برنامه غنی سازی اورانیوم برای پروژه ساخت بمب اتمی پاکستان بود. او در سال ۱۹۷۶ آزمایشگاه تحقیقاتی کاهوتا (KRL) را تأسیس کرد و تا زمان بازنشستگی (۲۰۰۱) به عنوان مدیر کل و محقق ارشد در آن مرکز مشغول کارهای علمی و تحقیقاتی بود. خان بهغیراز مسائل هستهای در بسیاری از پروژههای حساس و حیاتی پاکستان نقش مهم و شایانی ایفا کرده است. از جمله کارهایی که او سهم عمدهای در آنها داشته است، میتوان به مورفولوژی مولکولی، فیزیک آلیاژهای مارتنزیتی، فیزیک ماده چگال و فیزیک مواد اشاره کرد. وی در ژانویه ۲۰۰۴ در جلسهای که مقامات پاکستانی برگزار کرده بودند به نقش مهم خود در انتقال و تکثیر فناوری سلاحهای هستهای به کشورهای دیگر اعتراف کرد.
او پس از یک ماه به صورت رسمی به تمامی فعالیتهای غیرقانونی خود اعتراف نموده و به حبس خانگی محکوم گردید. در ۶ فوریه ۲۰۰۹ دادگاه عالی اسلامآباد حکم حبس خانگی او را لغو و اجازه داد همچون دیگر شهروندان پاکستانی آزادانه در داخل کشور زندگی کند.
در واقع پاکستان به صورت غیرمستقیم از طرف کشورهای غربی برای جلوگیری از قدرت هستهای هند به این فنآوری مجهز شده بود. پاکستان از زمان استقلال تا امروز همیشه در جبهه غرب ایستاده است و در میان کشورهایی مانند چین و هند و نفوذ شوروی در افغانستان حافظ و مبلغ منافع غرب بوده است. سپس با هدایت فنآوری قدیمی پاکستان به کشورهای اسلامی مانند ایران و لیبی که هر دو کشور نفت خیز و ثروتمندی بودند نقش کاتالیزور برای تبدیل شدن پاکتان به پدرخوانده کشورهای اسلامی را بازی میکرد تا آرزوی اسلام آباد برای تصاحب جایگاهی که روزی در اختیار مصر بود و صدام حسین قصد تصاحب آن را داشت بازی میکرد. در واقع پاسکتان کشوری است که با وجود داشتن فنآوری پیشرفته هستهای هنوز قادر به تأمین انرژی مورد نیاز خود نیست ولی دارای سلاح هستهای شده است. بخش قابل توجهی از هزینههای این پروژه را دولت سعودی و معمر قذافی تأمین میکردند. و سر به زنگاه با افشای فروش این فنآوری به وصرت قاچاق به سه دولت جمهوری اسلامی، لیبی و کره شمالی هم دولت اسلام آباد را از مضان اتهام خارج و تبرئه کرد و دست دولتهای غرب ستیز و شرایط برای تحریمهای گسترده اقتصادی آنها را فارهم کرد. این کار علاوه بر تأثیر بر قیمت نفت بر قدرت اوپک نیز تأثیر زیادی داشت.
قدیر خان در سال ۱۹۳۶ در بوپال هند بریتانیا، از یک خانواده پشتون تبار اردو زبان متولد شد. مادر او زلیخا (معروف به بیگم) یک زن خانهدار و پدرش عبدالغفور فارغالتحصیل دانشگاه ناگپور و کارمند وزارت آموزش و پرورش دولت محلی بوپال بوده است. خانواده عبدالقدیر خان تا قبل از ۱۹۳۵ به صورت دائم در بوپال زندگی میکردند. پس از جدایی پاکستان از هند خانواده او در سال ۱۹۴۷ به پاکستان مهاجرت و در سال ۱۹۵۲ در کراچی اقامت گزیدند.
قدیر خان در سال ۱۹۵۶ وارد کالج دولتی دی. جی سند گردید و در سال ۱۹۶۰ موفق شده مدرک تحصیلی خود در رشته فیزیک گرایش فیزیک جامدات کسب کند. در سال ۱۹۶۱ برای تحصیل در رشته مهندسی متالورژی به آلمان برود و در دانشگاه فنی برلین مشغول مطالعه و تحصیل شود. اما در سال ۱۹۶۵ به دانشگاه دلفت هلند منتقل و مدرک کارشناسی ارشد مهندسی تکنولوژی را در سال ۱۹۶۷ دریافت نموده و برای تحصیلات دکتری به دانشگاه کاتولیک لوون بلژیک پیوست. او در سال ۱۹۷۲ توانست با ارائه پایاننامه دکتری خود در خصوص مطالعه بر روی اساس کار مارتنزیت با کمک و نظارت استاد راهنمایش دکتر مارتین برابرز، مدرک دکتری خود را در رشته مهندسی متالورژی دریافت نماید.