بازگشت منتقد اروپا به عرصه دیپلماسی ایران
باقری کنی مذاکرات هسته‌ای را به کدام سو می‌برد؟
علی باقری کنی با حکم حسین امیرعبداللهیان به عنوان معاون سیاسی وزارت خارجه منصوب و جایگزین عباس عراقچی شد که تا دو روز پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری، هدایت تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی را در نشست احیای برجام در وین برعهده داشت.
این جابه‌جایی حامل چه پیامی برای اتحادیه اروپا و سایر طرف‌های توافق هسته‌ای ایران است؟
علی باقری کنی، ۵۴ سال، فارغ التحصیل اقتصاد و معارف اسلامی از دانشگاه امام صادق تهران، فرزند محمدباقر باقری کنی عضو پیشین مجلس خبرگان رهبری و عضویت هیأت امنای موسسه جامعه الصادق، برادرزاده محمدرضا مهدوی کنی، رئیس اسبق مجلس خبرگان رهبری و رئیس پیشین دانشگاه امام صادق و برادر مصباح‌الهدی باقری کنی، داماد علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی است.
علی باقری کنی در عرصه سیاسی چهره‌ای نزدیک به سعید جلیلی محسوب می‌شود و در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ نیز رییس ستاد انتخابی او و گزینه نخست دولت سایه جلیلی برای سمت وزارت خارجه در صورت پیروزی در انتخابات سال ۱۴۰۰ بود. پیشتر و زمانی که سعید جلیلی عهده‌دار سمت معاونت اروپا و آمریکای وزارت خارجه بود، باقری کنی هم به عنوان مدیرکل اروپای مرکزی و شمالی دعوت به کار شد.
او در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ در کنار سعید جلیلی در تیم هسته‌ای ایران در دولت محمود احمدی‌نژاد حضور داشت. تیمی که نتایج مذاکرات آن، ایران را وارد دوره تشدید تحریم‌های بین‌المللی کرد؛ مقطعی که به باور منتقدان روی‌کرد آن زمان ایران در مذاکرات هسته‌ای موجب شد تا این کشور تحت فصل ۷ منشور ملل متحد و در آستانه حمله نظامی آمریکا و متحدانش قرار گیرد.
اما باقری کنی همواره این انتقاد را رد و تأکید کرده است که در دوره حضور او در تیم مذاکرات هسته‌ای ایران، این کشور تحت فصل ۷ منشور ملل متحد قرار نگرفته بوده که با امضای برجام از آن خارج شده باشد. به اعتقاد او ایران تنها تحت ماده ۴۱ فصل هفت بوده و مطابق بند ۳۸ قطع‌نامه ۱۹۲۹ نیز تصریح شده اگر ایران هیچ یک از موارد مندرج را اجرا نکند، استفاده از ظرفیت ماده ۴۲ فصل هفت که به مداخله نظامی اشاره دارد، ممکن نیست.
او طی سال‌های اخیر منتقد جدی عمل‌کرد تیم هسته‌ای ایران پیش و پس از حضور خود در آن بوده است.
باقری کنی در سخنرانی خود در اول خرداد ۱۳۹۲ در دانشگاه تهران در نقد گفت‌وگوهای هسته‌ای تیم‌های قبلی با کشورهای اروپایی گفته بود: «وقتی دقت می‌شود عملاً طرف اروپایی هیچ چیزی را به عنوان تعهد نمی‌پذیرد. و مهم‌تر این‌که ما نیز از او نمی‌خواهیم. حتا از او نمی‌خواهیم که ما با این همه تعهد که داده‌ایم لااقل در شورای حکام علیه ما قطع‌نامه صادر نشود.»
او درست هفت سال بعد در گفت‌وگویی تلویزیونی مواضع تندتری نسبت به اروپا گرفت و گفت: «وضع اروپائی‌ها مشخص است که چیست ولی تعجب من از عده‌ای در داخل است که در واقع می‌خواهند چهره اروپائی‌ها را همواره سفید کنند. اروپائی‌ها امتداد آمریکایی‌ها هستند. بحث من این نیست که با آن‌ها قطع رابطه کنیم. آقا [علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی] هم فرمودند، ولی آقا فرمودند مراقب باشیم کسانی که با کروات و ادکلن پشت میز می‌آیند، بدانید چه ماهیتی دارند. حتا قبل از اعمال تحریم‌های آمریکا، اروپائی‌ها تحریم‌ها را اجرا کردند.»
باقری کنی همچنین در گفت‌وگو با شبکه افق سیمای جمهوری اسلامی ایران در نقد برجام نیز گفته است: «در برجام ایران دو جور تعهد داشت، یکی تعهداتی که تمام شد: ما ۱۰ هزار کیلو گرم مواد [اورانیوم غنی شده] ۳.۵ درسد داشتیم که از کشور خارج شد، ۵۰۰ کیلوگرم هم مواد [اورانیوم غنی شده]۲۰ درسد داشتیم که از کشور خارج شد، ۱۴ هزار سانتریفیوژ جمع شد، در تأسیسات آب سنگین اراک بتن ریخیتم، فردو را جمع کردیم که شد بزرگ‌ترین زمین فوتسال دنیا در زیر سطح زمین و بلاهایی که سر تحقیق و توسعه و موارد دیگر آمد.»
او افزوده است: «یکی دیگر تعهدات جاری است که ما داریم، در برجام خارج از چارچوب ان‌پی‌تی (NPT)، پادمان و پروتکل الحاقی، ۵۷ دریچه برای دسترسی بیگانگان [بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی] به مراکز حساس و امنیتی باز کرده‌ایم. آمریکایی‌ها در واقع در این بخش از تعهدات معطل بودند، که آیا اگر از برجام بیرون برویم، آیا ایران پای این تعهدات می‌ایستد یا خیر؟ این ۱۴، ۱۵ ماهی که ترامپ از آغاز دوره ریاست جمهوری خود تا ۱۸ اردی‌بهشت سال ۱۳۹۷ که از برجام خارج شد، این‌ها [آمریکا] در حال تحلیل و برآورد بودند که آیا ایران از برجام خارج خواهد شد یا نه. اگر خارج می‌شود که یک فکری بکنیم ولی اگر خارج نمی‌شود ما چرا بیخودی ما‌به‌ازا بدهیم. الآن بحث ترامپ با اوباما هم همین است که ترامپ می‌گوید من همان تعهداتی که تو از ایران گرفته بودی را گرفته‌ام ولی مثل تو امتیازی هم نمی‌دهم.»
باقری‌کنی سابقه همکاری با سیدابراهیم رئیسی هم دارد. او در دی‌ماه سال ۱۳۹۸ از سوی رئیسی، رئیس وقت قوه قضاییه ایران به عنوان معاون امور بین‌الملل و رییس ستاد حقوق بشر این قوه منصوب شد.
او با تغییر روی‌کردی که ناشی از تغییر سمت بوده، بدبینی و موضع انتقادی خود نسبت به اتحادیه اروپا را به حوزه حقوق بشری نیز توسعه داد؛ چنان که ۲۸ آذر سال ۱۳۹۹ نیز در واکنش به قطع‌نامه پارلمان اروپا در انتقاد از وضعیت حقوق بشر در ایران در رادیو ایران گفت: «اکنون اروپایی‌ها در جایگاه اتهام قتل ده‌ها کودک بیمار ایرانی قرار دارند، لذا صلاحیت نشستن در جایگاه مدعی حقوق بشر را ندارند. صلاحیت سخن گفتن درباره حقوق حیوانات را هم ندارند.»
باقری کنی در واکنش به درخواست پارلمان اروپا از ایران برای پذیرش گزارشگر ویژه این اتحادیه نیز اظهار داشته بود: «برای مشاهده نقض حقوق بشر، لزومی به سفر به ایران نیست، کافی است در راه‌روهای پارلمان اروپا تردد کنید تا تروریست‌هایی را که دستشان به خون ١٧ هزار شهروند بیگناه ایرانی آلوده است، ببینید.»
باقری پیشتر و در ۱۲ شهریور سال ۱۳۹۹ و در زمانی که معاون امور بین‌الملل رئیس قوه قضاییه ایران بود در نقد اینستکس هم گفته بود: «اگر غربی‌ها واقعاً ضد تروریسم هستند، فقط سیستم اینستکس را در مورد آن‌ها اجرا کنند تا آن‌ها مجبور شوند برای تأمین نیازهای اساسی خود یعنی دارو و درمان و مواد خوراکی فقط از طریق کانال ویژه مالی اقدام کنند.»
دبیر وقت ستاد حقوق بشر ایران در ۲۶ فروردین ۱۴۰۰ نیز با انتشار پیامی توییتری از دعوت سفیر پرتغال، رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا خبر داد و نوشت: «به سفیر گفتم قتل کودکان بیمار به خاطر تحریم دارو و حمایت از تروریست‌های قاتل ۱۷ هزار ایرانی در کدام بخش از مقررات و اسناد حقوق بشر اروپایی جای دارد؟ اتحادیه اروپا برای این‌که نشان دهد دغدغه حقوق بشری دارد، باید با دو گزارشگر بررسی نقش اشخاص اروپایی در وضع و اجرای تحریم و بررسی شرایط بغرنج زندانیان ایرانی در اروپا همکاری کند.»
علی باقری کنی در سمت دبیر ستاد حقوق بشر ایران در ۱۴ مهر ۱۳۹۹ هم از آغاز اجرای طرح خود برای پیگرد عاملان تحریم ایران خبر داده و توضیح داده بود: «ستاد حقوق بشر با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط از جمله وزارت اطلاعات، متعاقب با مواد قانونی موجود از جمله ماده ۵ قانون مقابله با نقض حقوق بشر و اقدامات تروریستی آمریکا، اسامی ۴۶ شخصیت حقیقی و حقوقی آمریکایی دخیل در تحریم‌های ظالمانه علیه مردم ایران را جمع‌آوری و تدوین کرده و برای تحت پیگرد قرار دادن در اختیار دادستانی تهران گذاشته است.»
او در عرصه منطقه‌ای نیز خود را طرفدار دکترین امنیت درون‌زا معرفی کرده و در اظهارنظری در ۲۷ اردی‌بهشت ۱۴۰۰ گفته است: «دکترین امنیت درون‌زا نجات‌بخش منطقه است. گفتمان مقاومت با ارائه دکترین امنیت درون‌زا ظرف مدت کوتاهی بساط تروریست‌ها را در عراق و سوریه جمع کرد. در افغانستان هم امنیت اجاره‌ای نمی‌تواند تضمین کننده امنیت و حقوق ملت افغانستان باشد.»
هر چند که به نظر می‌رسد، مذاکرات ایران با طرف‌های برجام بر سر احیای توافق هسته‌ای که از روز ۳۰ خردادماه متوقف شده با ابراز تمایل مقام‌های ایرانی و فشار طرف‌های اروپایی و آمریکایی از سرگرفته شود ولی حضور باقری کنی در راس تیم مذاکره کننده ایران می‌تواند حداقل در کوتاه مدت با اتخاذ مواضع سختگیرانه‌تری از سوی جمهوری اسلامی به ویژه در حوزه لغو تحریم‌ها همراه باشد؛ مگر آن‌که سیاست کلی ابلاغ شده از سوی رهبر جمهوری اسلامی به عنوان واضع روی‌کرد خارجی ایران به وزارت خانه مجری، نسبت به دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد تغییر کرده باشد.
