کشوری که قدرت هوایی دارد، حرف آخر را در سوریه می‌زند
در حالی که نیروهای طرفدار بشار اسد در سوریه از نزدیک بودن پایان حضور شبه نظامیان در استان ادلب می‌گفتند، انجام دومین عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه در کم‌تر از چند ماه نشان داد، معادله پیچیده ادلب، به این سادگی‌ها قابل حل نیست.
بعد از چند روز درگیری در شمال غربی سوریه که ترکیه با عنوان عملیات سپر بهار از آن یاد کرد، مسکو و آنکارا با یک‌دیگر به توافق برسند تا در زمین کشور سوریه آتش‌بس اعلام کنند.
اما بحران‌های درهم‌تنیده و پیچیده در سوریه چه چشم‌اندازی دارد. به این منظور یورونیوز با مهرزاد بروجردی، رییس دانشکده امور همگانی و بین‌المللی دانشگاه ویرجینیا تک واشنگتن گفت‌وگو کرده است. این تحلیلگر برجسته مسائل خاورمیانه معتقد است ترکیه توانایی مقابله با روسیه در سوریه را ندارد و در نهایت چاره‌ای ندارد تا از مواضع خود عقب‌نشینی کند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.
بعد از چندروز درگیری میان نیروهای حامی اسد و ترکیه در شمال سوریه، مسکو و آنکارا اعلام آتش‌بس کردند اما این آرامش پیش از توفان است یا باید منتظر ثبات در وضعیت کنونی باشیم؟
من فکر می‌کنم این آتش بس چندان پایدار نخواهد بود چرا که اختلافاتی که دو کشور را به این درگیری کشانده هم‌چنان پابرجا است. گروه تندروی تحریر شام تقریباً تمام گروه‌های میانه‌رو در سوریه و استان ادلب را از بین برده و به نظر می‌رسد ترکیه هم از تحریر شام حمایت می‌کند. سوریه با حمایت حامیانش تلاش دارد این گروه را به عقب براند اما ترکیه در مقابل این اقدامات ایستادگی کرد اما امروز آنکارا خود را در وضعیت دشواری قرار داده است، از یک‌سو برای مقابله با کشته شدن سربازانش به سوریه حمله کرد و از سوی دیگر هم در داخل و هم از منظر بین‌الملل مورد این پرسش قرار گرفته که چرا دست به چنین اقداماتی زده است. چرا که حالا پرسش از اردوغان این است که این اقدامات او چه تبعاتی برای آنکارا به هم‌راه خواهد داشت.
با توجه به این‌که هنوز در مناطق شمالی استان حما غرب استان حلب درگیری‌ها وجود دارد، به نظر شما با ادامه تنش‌ها در ادلب، امکان گسترده‌تر شدن آتش ناآرامی‌ها در سوریه تا چه اندازه محتمل است؟
بله کاملاً این موضوع محتمل است. به ویژه که به خاطر داشته باشید اردوغان با لحن بسیار تندی خطاب به سوریه صحبت کرد و مدعی شد اگر سربازان این کشور کشته شوند همه نقاط سوریه می‌تواند مورد هدف قرار گیرد اما از سوی دیگر باید این نکته را در نظر داشت که توانایی هوایی ترکیه با روسیه قابل مقایسه نیست. متخصصین بر این باورند عملیاتی که در آن به کشته شدن سربازان ترکیه منجر شد برخلاف آن چیزی که آنکارا ادعا می‌کند کار ارتش سوریه نبوده است بلکه این نیروی هوایی روسیه بوده‌اند که دست به چنین اقدامی زدند. در عین حال اردوغان باید این تخمین را داشته باشد که آیا به دنبال گسترده کردن تنش‌ها در منطقه است؟ امری که چندان محتمل به نظر نمی‌رسد.
بر این اساس شما چه تصویری برای آینده ادلب متصور هستید؟ آیا آن‌طور که ترکیه می‌خواهد یک منطقه خودمختار دوفاکتو در شمال غربی سوریه ایجاد می‌شود یا سوریه به هم‌راه حامیان خود، به جنگ با شبه‌نظامیان تا زمان آزادسازی کامل خاک خود ادامه خواهد داد؟
به احتمال زیاد در چند هفته آینده اوضاع دوباره به همین منوال باز می‌گردد. چون هیچ کدام از طرفین علاقه‌ای به تعمیق بحران ندارند، البته این‌که اوضاع در روی زمین به چه شکل پیش برود هم در آینده تحولات موثر است. این‌که دولت ترکیه بخواهد مرزها را برای پناه‌جویان سوری باز کند و آن‌ها را به سمت مرزهای اروپا گسیل نماید می‌تواند معادله را برای اروپایی‌هایی که هیچ علاقه‌ای به درگیر شدن در یک درگیری در سوریه ندارند، تغییر دهد اما من فکر می‌کنم شرایط به گونه‌یی پیش خواهد رفت که دو طرف اوضاع را به صورت کج‌دار و مریز پیش می‌برند چرا که گزینه آلترناتیو جنگ همه جانبه به سود هیچ یک از طرفین نیست.
بازی ترکیه با کارت پناه‌جویان سیاست تازه‌ای از سوی آنکارا نیست و پیش‌تر هم اردوغان تلاش کرده با تهدید اروپا در این رابطه، سیاست‌های خاورمیانه‌ای و به ویژه سوریه خود را پیش ببرد اما این راه‌برد تا چه اندازه پاسخ‌گو است و ترکیه تا کجا می‌تواند از این مسیر به اهداف خود دست یابد؟
ترکیه در خصوص پناهندگان سوری همواره دو بحث را مطرح کرده است. نخست آن‌که می‌گوید ما می‌خواهیم در ادلب منطقه امنی ایجاد کنیم که از این طریق ۳ میلیون پناه‌جوی سوری که در ترکیه حضور دارند و مشکلات و هزینه‌های بسیاری را برای این کشور پدید آورده‌اند را به کشور خود باز گردانند.
بحث دوم این است که آنکارا همواره اروپا را تهدید می‌کند که مرزهایش را برای پناه‌جویان باز می‌کند تا آن‌ها راهی اروپا شوند. جالب این‌جاست که این تنها موردی که است که برای اروپایی‌ها حايز اهمیت است. در حالی‌که درخواست‌های ترکیه برای کمک از سوی ناتو، آمریکا و به ویژه اروپایی‌ها در خوص بحران سوریه همواره بی‌پاسخ مانده است اما در مجموع من فکر می‌کنم با توجه به مشکلات و البته منافعی که ترکیه از رابطه با اروپا دارد این تهدید خود را عملی نمی‌کند و تنها تلاش دارد از آن به عنوان یک حربه و ابزار فشار در روابط خود با اروپا استفاده کند.
نقش ایران را در سوریه چگونه می‌بینید؟ از یک‌سو گروه نظامی فاطمیون ایران هم‌چنان در سوریه حضور دارند اما از سوی دیگر در گفت‌وگوهای سیاسی سوریه دیگر مانند روند آستانه و توافقات سوچی خبری از ایران نیست. آیا نقش ایران در سوریه کم‌رنگ شده است؟
بله این درست است که نیروهای سپاه پاسداران هم‌چنان در سوریه حضور دارند اما به نظر من در مقایسه با دو بازی‌گر بزرگ دیگر درگیر در سوریه، ایران کوچک‌ترین نقش را دارد. چرا که حجم و گستردگی فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مسکو و آنکارا در سوریه بسیار بیش‌تر از ایران است. ضمن این‌که در هنگام مذاکرات هم خبری از ایران نیست و این نمایندگان ترکیه هستند که برای گفت‌وگو در خصوص آینده سوریه راهی مسکو می‌شوند. در نتیجه من فکر می‌کنم ایران نقش حامی دولت سوریه را دارد اما این، نقش درجه یک در معادلات سوریه ارزیابی نمی‌شود.
این نقشی که به باور شما درجه یک نیست، یک انتخاب از سوی ایران است یا الزامی است که از سوی بازی‌گران منطقه‌یی به تهران تحمیل شده است؟
من فکر می‌کنم یک الزام است. چرا که دولت جمهوری اسلامی نه توانایی مالی ورود به چنین مسأله‌یی را دارد و نه توانایی و علاقه درگیر شدن در یک مناقشه فرسایشی با ترکیه را در خود می‌بیند. ترکیه کشوری است که در حال حاضر اهمیت فراوانی برای ایران دارد و با توجه به تحریم‌های بین‌المللی حفظ رابطه با آنکارا برای ایران بسیار مهم است. از سوی دیگر همانطور که پیش‌تر گفتم کسی در سوریه حرف آخر را می‌زند که قوی‌ترین نیروی هوایی را داشته باشد و ایران اصلاً نیروی هوایی ندارد که بتواند با نیروی هوایی روسیه و حتا ترکیه رقابت کند.
به عنوان آخرین سوال، فکر می‌کنید تنش‌های میان روسیه و ترکیه چه فرجامی خواهد داشت؟
حدس من این است روسیه با این کار خواست ضربه شستی به ترکیه نشان دهد و بعید است که علاقه‌ای به ادامه این بحران داشته باشد. حساب روسیه این است که بعد از این ماجرا، ترکیه حمایت‌های خود را از نیروهای مخالف بشار اسد و به ویژه تحریر شام کاهش می‌دهد و به توافقی که در یک سال و نیم پیش از این میان دو کشور حاصل شد پایبند باقی می‌ماند. در نظر داشته باشید که کمک‌های ترکیه به گروهی چون تحریر شام در پیشروی این گروه بسیار کلیدی بوده و بدون هم‌راهی آنکارا امکان‌پذیر نبوده است. در نتیجه روسیه با این اقدامات به ترکیه نشان داد که رفتارهایش بدون پاسخ نمی‌ماند. از سوی دیگر اردوغان در داخل کشور هم با انتقادات فروانی روبه‌رو شده و در نظر نگرفتن نقش مجلس ترکیه سبب شده بسیاری در داخل کشور از رییس جمهوری انتقاد کنند که این سیاست‌هایش می‌تواند عواقب جدی برای ترکیه به هم‌راه داشته باشد.
