آیا تحریم رای فقط ریشه اقتصادی دارد؟

برخی کارشناسان با تقلیل تلویحی اهمیت برگزاری انتخابات آزاد و رقابتی، علت انگیزه پایین مردم برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را بحران اقتصادی موجود در کشور می‌دانند.

آیا بر اساس تجربه انتخابات‌ برگزار شده طی ۴۲ سال گذشته فرضیه وجود رابطه معکوس میان وخامت شرایط اقتصادی مردم و نرخ مشارکت در انتخابات قابل تأیید است؟
روند فراز و فرود نرخ تورم به عنوان ملموس‌ترین شاخصی که وخامت شرایط اقتصادی به عموم مردم نشان می‌دهد، در برخی دوره‌ها رابطه معکوسی با کاهش و افزایش نرخ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران دارد.
به عنوان نمونه پس از فروکش کردن شور انقلابی و بروز تبعات اقتصادی جنگ ایران و عراق، در فاصله سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۲ هم‌زمان با صعود نرخ تورم، نرخ مشارکت در سه دوره انتخابات ریاست جمهوری سیر نزولی به خود گرفته است. اما با کاهش نرخ تورم، نرخ مشارکت در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۷۶ افزایش پیدا کرده است.
اما رابطه معکوس نرخ تورم و مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران طی دهه ۸۰ خ از میان رفته است ولی بار دیگر در دو انتخابات برگزار شده در دهه ۹۰ خ این رابطه معکوس قابل مشاهده است؛ یعنی این که با جهش نرخ تورم در سال ۱۳۹۲، نرخ مشارکت کاهش یافته و با کاهش آن در سال ۱۳۹۶، نرخ مشارکت در انتخابات قدری بهبود یافته است.
این رابطه معکوس در چندین دوره از مشارکت مردم در انتخابات مجلس نیز قابل مشاهده است؛ به طوری که رشد مشارکت مردم در دومین دوره انتخابات مجلس با کاهش نرخ تورم در سال ۱۳۶۳ هم‌زمان است و با جهش آن در سال ۱۳۶۷، نرخ مشارکت در سومین دوره انتخابات مجلس کاهش یافته است.
این رابطه سپس تا سال ۱۳۷۸ به چشم نمی‌خورد تا این‌که در آن سال، هم‌زمان با افت محسوس نرخ تورم، نرخ مشارکت در انتخابات مجلس رشد قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. در جریان انتخابات مجلس در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۹۸ نیز رابطه معکوس نرخ تورم و مشارکت تا حدودی قابل مشاهده است.
اما هم‌زمان با اعلام نرخ تورم ۴۱ درسدی اردی‌بهشت ماه گذشته توسط مرکز آمار ایران، نظرسنجی‌های مورد استناد وزارت کشور ایران نیز از احتمال مشارکت حدود ۴۰ درسدی مردم در انتخابات ریاست جمهوری حکایت دارد، رخ‌دادی که می‌تواند یکی از عوامل تأیید بیشتر فرضیه رابطه معکوس نرخ تورم و مشارکت در انتخابات در ایران باشد. با این حال، با عدم وجود رابطه معکوس پایدار میان نرخ تورم و مشارکت در انتخابات همچنان نمی‌توان نقش سایر مطالبات مردم در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و نیز شکل‌گیری فضای آزاد رقابتی میان احزاب و گروه‌های سیاسی و نامزدهای تأیید صلاحیت شده را در روند مشارکت مردم در انتخابات نادیده گرفت و آن را تنها به شرایط اقتصادی حاکم بر کشور منوط دانست.