واکنش جمهوری اسلامی به فراخوان‌ها چیست؟

اعلام فهرست هفت نفره نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ ایران که از فیلتر استصوابی شورای نگهبان گذشتند، این بار به جز اعتراض و انتقاد برخی رد صلاحیت‌شدگان، واکنش مهم دیگری را هم در فضای اجتماعی و سیاسی به دنبال داشته که همانا زیر سوال بردن اصل شرکت کردن در انتخابات بوده است.

در این دوره از انتخابات، کارزارهای رای ندادن و به طور ویژه دعوت به تحریم «فعال» و «هدفمند» به شکل چشمگیری نسبت به دوره‌های قبل افزایش یافته است.
بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی با هشتگ‌های مختلف به ویژه زیر شعار «رای نمی‌دهم» به کارزار مجازی تحریم انتخابات ۲۸ خرداد پیوسته‌اند. برخی از این افراد کسانی هستند که در دو دوره پیشین انتخابات به امید بهبود وضعیت اقتصادی با نتیجه‌بخشی برجام و لغو تحریم‌ها، به حسن روحانی رای داده بودند، اما در این دوره از انتخاب خود اظهار پشیمانی می‌کنند.
برخی دیگر نیز با یادآوری اقدامات مختلف جمهوری اسلامی از سرکوب و کشتار مخالفان در آبان ۹۸ گرفته تا سرنگونی هواپیمای اوکراینی و کشته شدن ده‌ها شهروند بی‌گناه، گفته‌اند که امیدی به اصلاح نظام نداشته و به طور کلی به تمامیت آن «نه» می‌گویند. ادامه وضعیت نابسامان اقتصادی، فساد مالی و اداری و سوء مدیریت بحران کرونا از دیگر عواملی است که حتا رای‌دهندگان سنتی را نیز به صرافت تحریم انداخته است.
بخشی از اصلاح‌طلبان و هواداران آن‌ها در میان عموم مردم با مشاهده رد صلاحیت چهره‌های شاخص این جناح از مشارکت در انتخابات پیش رو ناامید شده‌اند، گرچه خیلی از چهره‌های اصلی این جریان همچنان از رای دادن به عنوان یک کنش سیاسی مؤثر دفاع می‌کنند.
در این دوره برخی چهره‌ها و احزاب حتا از درون نظام نیز در چرخشی بنیادین گفته‌اند که انتخابات را تحریم کرده و از هیچ نامزدی حمایت نمی‌کنند، موضوعی که طبعاً واکنش مسوولان و نهادهای مختلف سیاسی و انتظامی کشور را هم برانگیخته است.
میزان مشارکت چقدر پیش‌بینی می‌شود؟
در غیاب موسسات نظرسنجی مستقل در ایران، آمارهایی درباره میزان مشارکت در انتخابات ۲۸ خرداد در رسانه‌ها منتشر می‌شود که رقم‌های متفاوتی را نشان می‌دهد. بیشتر برآوردها تا این زمان نشان از مشارکتی پایین‌تر از دوره‌های قبلی دارد.
بر پایه نتایج آخرین برآورد انجام شده در ایران که خبرگزاری ایسنا روز چهارشنبه آن را منتشر کرد، شمار افرادی که گفته‌اند «به هیچ وجه» در انتخابات شرکت نمی‌کنند یا «به احتمال کم» شرکت می‌کنند، از تعداد افرادی که گفته‌اند «قطعاً» شرکت می‌کنند بیشتر است. این نظرسنجی که موسسه افکارسنجی ایسپا وابسته به جهاد دانشگاهی آن را انجام داده نشان می‌دهد که تنها ۳۴.۱ درسد از پرسش‌شوندگان گفته‌اند قطعاً در انتخابات شرکت خواهند کرد.
اگر آمار برآورد شده در روز انتخابات تغییر خاصی نکند، این کم‌ترین میزان مشارکت در انتخابات در طول حیات جمهوری اسلامی خواهد بود. آمار قبلی که ایسپا از میزان مشارکت منتشر کرده بود، حدود ۳۷ درسد بود.
تحریمی‌های جدید چه کسانی هستند؟
تحریم‌کنندگان همیشگی و کلاسیک انتخابات همواره شامل طیف گسترده‌ای از نیروها و احزاب اپوزیسیون خارج از کشور از سلطنت‌طلبان گرفته تا جمهوری‌خواهان و برخی از نحله‌های چپگرا بوده است. این تحریم‌کنندگان معمولاً برای دعوت مردم به تحریم به فراخور امکانات تبلیغی خود فراخوان هم می‌دهند.
اما در این زمان چهره‌ها و احزاب شناخته شده دیگری در داخل نیز تا این زمان آشکارا گفته‌اند که به صف تحریمی‌ها می‌پیوندند، گرچه این موضوع را کمابیش به عنوان تصمیم شخصی مطرح کرده و برای تحریم فراخوان نداده‌اند.
یکی از نخستین زمزمه‌های تحریم انتخابات در میان چهره‌های شاخص سیاسی داخلی از زبان فائزه هاشمی، چهره نزدیک به اصلاح‌طلبان شنیده شد که در روز سه‌شنبه ۲۴ فروردین در کلاب‌هاوس گفت که در این روی‌داد شرکت نمی‌کند.
وی گفت که تصمیمش نه به خاطر رد صلاحیت‌ها، که شورای نگهبان به هر روی نامزدهایی را رد صلاحیت کرده و می‌کند، بلکه به خاطر «اعتراض به اصلاح‌طلبان» است که به گفته او «برای بقا در قدرت شاخصه‌های اصلاح‌طلبی را رها کرده‌اند.»
احمدی‌نژاد، از ریاست جمهوری تا تحریم

محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور پیشین و عضو کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام مهم‌ترین چهره‌ سیاسی درون نظام است که تاکنون آشکارا از تحریم سخن گفته است. او پیش از اعلام رد صلاحیتش، گفته بود که در صورت تأیید نشدن در انتخابات شرکت نمی‌کند.
پایگاه اینترنتی دولت بهار، نزدیک به محمود احمدی‌نژاد یک روز پس از اعلام رد صلاحیت این نامزد در روز چهارشنبه ۵ خرداد تازه‌ترین سخنان او را منتشر کرد. به نوشته دولت بهار، احمدی‌نژاد ضمن انتقاد شدید از وضعیت کلی کشور، گفته است: «همان طور که در صحبت‌های روز ثبت نام گفتم، تا آخر پای کار مردم و انقلاب هستم و ذره‌ای از آن کوتاه نخواهم آمد و همان طور که به آن‌ها قول دادم، در صورت رد صلاحیت از هیچ نامزدی حمایت نخواهم کرد و تا پای جان خواهم ایستاد و دلیل رد صلاحیت و مسوولیت عواقب آن را از عوامل رد صلاحیت، آشکارا و علنی مطالبه خواهم کرد.»
احمدی‌نژاد در سخنان خود تلویحاً به خواست مردم برای تحریم انتخابات در غیاب خودش اشاره کرده و گفته است: «(مردم به من) می‌گویند اگر نظام را دوست داری باز هم باید در میدان بمانی، چون اگر کناره بگیری، ما در انتخابات شرکت نمی‌کنیم.»
رئیس جمهوری پیشین با این حال در سخنانی دیگری که ظاهراً برای فاصله نهادن میان خودش و تحریمی‌های اپوزیسیون بیان کرده، با اشاره به مخالفان داخلی‌اش که آن‌ها را «خودی» خوانده، گفته آن‌ها تلاش می‌کنند تا او را به عنوان «اپوزیسیون نظام و برانداز» معرفی کنند و انتقادات مطرح شده از سوی او را «ساختارشکنانه و به قصد سرنگونی نظام» بنامند. وی اظهار امیدواری کرده است که تلاش این افراد «بی‌نتیجه» بماند.
سه تشکل خارج از کشور
در ماه‌های اخیر برخی چهره‌ها و سازمان‌های مخالف در داخل و خارج از ایران با انتشار بیانیه بر تحریم انتخابات تأکید کرده‌اند.
در ابتدای همین هفته سه تشکل سیاسی خارج از کشور یعنی «اتحاد جمهوری‌خواهان» ایران، «حزب چپ ایران» (فدائیان خلق) و «همبستگی جمهوری‌خواهان ایران» با انتشار بیانیه‌ای مشترک، اعلام کردند که انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ را تحریم می‌کنند.
این گروه‌ها ضمن تأکید بر «غیر آزاد» و «تشریفاتی» بودن انتخابات در جمهوری اسلامی ایران در همه ادوار، تلاش شورای نگهبان برای «یکدست کردن
حکومت» و «انتصابات مستقیم» تقبیح کرده‌اند. آن‌ها با اشاره به ابراهیم رئیسی، گفته‌اند که نامزد اصلی فردی است که «اعضای هیأت مرگ در سال ۶۷ بود و در صدور حکم کشتار هزاران زندانی سیاسی مسوولیت حقوقی و کیفری دارد.»
در این بیانیه از مردم ایران خواسته شده است به کارزار تحریم انتخابات بپیوندند.
تحریم انتخابات به دست گروه‌های خارج از کشور امر تازه‌ای نیست، اما با توجه به واگرایی شدید موجود در میان مخالفان جمهوری اسلامی، به ندرت پیش می‌آید که چند گروه اپوزیسیون مشترکاً درباره امری مانند تحریم انتخابات، اعلام موضع کنند.
نهضت آزادی و مجمع روحانیون مبارز
نهضت آزادی ایران نیز با صدور بیانیه‌ای با اعلام این‌که نهاد انتخابات در ایران به «مفهومی انتصابی نمایشی» بدل شده، گفته است که «امکان مشارکت در چنین انتخاباتی را نخواهد داشت.»
گروه ملی‌گرای نهضت آزادی که بیشتر رهبران و اعضای آن در ایران هستند، با وجود انتقاد شدید از عمل‌کرد شورای نگهبان، به طور مستقیم فراخوانی عمومی برای تحریم صادر نکرده، اما در بیانیه خود نوشته است: «نه تنها چشم‌اندازی را برای مشارکت گسترده مردم در انتخابات ۱۴۰۰ نمی‌توان متصور بود، بلکه با رد صلاحیت گسترده و بی‌سابقه عموم داوطلبان طیف‌های گوناگون اصلاح‌طلبان و حتا محافظه‌کاران کم‌ترین امکان گردش دموکراتیک قدرت و اندک روزنه‌ها به حداقل مشارکت مورد انتظار بسته شد.»
برخی از احزاب اصلاح‌طلب نیز بدون اعلام تحریم انتخابات تنها گفته‌اند که از نامزد خاصی حمایت نمی‌کنند. در این میان مجمع روحانیون مبارز پس از تشکیل جلسه به ریاست محمد خاتمی، رئیس جمهوری پیشین با صدور بیانیه‌ای نوشت: «مجمع روحانیون مبارز بر تصمیم نهاد اجماع‌ساز مبنی بر عدم معرفی نامزد انتخاباتی از طرف این جبهه، صحه می‌گذارد و آن را اقدامی سنجیده و در جهت پرهیز از افتادن در دامی که مهندسان انتخاباتی تدارک دیده‌اند، می‌داند.»
واکنش‌ها به اعلان‌ها و فراخوان‌های تحریم
واکنش‌ها در ایران به اعلان‌ها و فراخوان‌های تحریم متفاوت بوده است. از سویی تلاش می‌شود که سطح پایین مشارکت در انتخابات بی‌اهمیت نشان داده شود و از سوی دیگر تبلیغ‌کنندگان تحریم از این کار برحذر داشته می‌شوند.
از سویی تلویزیون و برخی رسانه‌های نزدیک به حاکمیت ایران با یادآوری پایین بودن آمار مشارکت انتخاباتی در کشورهای غربی، این امر را طبیعی قلم‌داد می‌کنند و از سوی دیگر برخی از مسوولان قضایی و انتظامی خبر از «برخورد» با دعوت‌کنندگان به تحریم می‌دهند.
رهبر جمهوری اسلامی ضمن حمایت از شورای نگهبان در برابر سیل انتقادات، تلویحاً تحریم انتخابات ۱۴۰۰ را به نارضایتی سیاستمداران از ردصلاحیت‌ها ربط داد و درباره احتمال مشارکت پایین در این انتخابات گفت که میزان مشارکت «عامه» مردم ارتباطی «با این اسم یا آن اسم ندارد». وی گفت: «مردم به دنبال فردی هستند که دارای مدیریت و اراده قوی و کارآمدی بالا برای حل مشکلات کشور باشد و برای مردم هم مهم نیست که این فرد چه عنوانی دارد و یا از چه جناحی است.»
رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی ویدیویی دیگری در برابر نمایندگان مجلس نیز گفت دشمنان در پی آن هستند که «اگر بتوانند مشارکت مردم را کاهش بدهند، اگر چنانچه مردم مشارکت کردند بگویند که فایده‌ای ندارد این مشارکت شما چون معلوم است که چی کسی انتخاب خواهد شد.»
تهدیدها

اما واکنش سایر مقامات و نهادهای حاکمیت به تحریم‌کنندگان بسیار تندتر از این بوده است.
از جمله وزارت اطلاعات به طور مشخص با انتشار بیانیه‌ای به اظهارات محمود احمدی‌نژاد واکنش شدیدی نشان داد. این نهاد بدون اشاره به این‌که اظهارنظر انتخاباتی یا انتقادهای امنیتی احمدی‌نژاد را هدف قرار داده، سخنان او را «غیرواقعی و در راستای تشویش اذهان عمومی» خوانده و نوشته است: «در شرایط کنونی بر اساس تأکید مقام معظم رهبری، تقویت امنیت و وحدت ملی و مشارکت حداکثری در انتخابات و عدم ایجاد زمینه سوء استفاده دشمنان از ضروریات مسلم نظام می‌باشد.»
سردار حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی نیز در یک گفت‌وگوی تلویزیونی در روز شنبه اعلام کرد که سخنان رهبر «تکلیف را روشن کرده» و با کسانی که مردم را به شرکت نکردن در انتخابات تشویق می‌کنند، «برخورد» خواهد شد.
سردار رمضان شریف، سخن‌گوی سپاه پاسداران هم به تهدید فعالان رسانه‌ای پرداخت و گفت: «وظیفه اصلی فعالان رسانه‌ای در انتخابات، تحقق مطالبه رهبر انقلاب در مشارکت حداکثری است چرا که تلاش دشمن کاهش حضور حداکثری مردم در انتخابات است.»
نظر تحلیل‌گران درباره واکنش جمهوری اسلامی به صدای تحریم در داخل
بسیاری از تحلیل‌گران می‌گویند حکومت با وجود تبلیغ برای مشارکت بالا به ویژه در تلویزیون، برایش چندان اهمیتی ندارد که آمار شرکت‌کنندگان در انتخابات پایین باشد، چون برنده از پیش تعیین‌ شده است.
اما برخی دیگر بر این باورند که به هر روی، جمهوری اسلامی از تحریم انتخابات به دست برخی از چهره‌های داخلی واهمه دارد. کاوه شیرزاد، روزنامه نگار مقیم فرانسه به در این زمینه می‌گوید: «جمهوری اسلامی همیشه سعی کرده شرکت در انتخابات را به عنوان یک ارزش تعریف کند و برایش سخت است که ببیند کسی که از درون نظام برخاسته، چه افراد در حال کار و چه افرادی مانند محمود احمدی‌نژاد یا فائزه هاشمی که در حال طرد شدن از دستگاه هستند، مسأله تحریم یا رای ندادن را مطرح کنند.»
این کنشگر سیاسی می‌افزاید: «شنیده شدن صدای تحریم در داخل برای حکومت ایران قطعاً هزینه دارد چون اصولاً همواره تلاش کرده تا اپوزیسیون خارج از کشور را با خواست تحریمش تنها بگذارد، به طوری که شعارهای اپوزیسیون پژواکی در داخل نداشته باشد. گرچه کسانی مانند احمدی‌نژاد از طرح موضوع تحریم هدف دیگری دارند و می‌خواهند محبوبیت مردمی بیابند.»
نعمت احمدی، وکیل دادگستری درباره وجه حقوقی «برخورد» با منادیان تحریم انتخابات یادآوری می‌کند که رای ندادن و تشویق به آن در قوانین ایران جرم‌انگاری نشده است.
این حقوقدان با اشاره به این‌که ممکن است بخواهند این موضوع را تحت عنوان «تبلیغ علیه نظام» جرم تلقی کنند، می‌گوید که چنین چیزی هم امکان‌پذیر نیست چون این بدان معناست که رئیس جمهوری را «نظام» در نظر بگیریم یا تمام کسانی را که رای نمی‌دهند مجرم بنامیم.
احمدی در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است در روزهای مانده تا انتخابات، قانونی در این زمینه تهیه و تصویب شود، می‌گوید:«چنین چیزی در این زمان اندک ممکن نیست، اما خوب، اینجا ایران است و بعضی‌ها برای بعضی اقدامات نیازی به قانون ندارند.»