انجام عملیات نجات یا سرقت تومارهای باستانی یهودیان؟
در پی زمین لرزه مهیب ماه گذشته که جان بیش از ۵۰ هزار نفر را در ترکیه و بخش‌هایی از سوریه گرفت، کشورهایی از سراسر منطقه تیم‌هایی امدادی به محل اعزام کردند. این تیم‌ها توانستند سدها نفر را از زیر آوار بیرون بیاورند و به هزاران زلزله‌زده کمک کنند.
در این میان اسرائیل نیز یک تیم نجات ۴۰۵ نفره را به ترکیه اعزام کرد که دومین اکیپ بزرگ امدادی خارجی در این کشور محسوب می‌شد. آن‌ها پیش از بازگشت به کشور خود موفق شدند دست‌کم جان ۱۹ نفر را نجات دهند، با این حال آنچه می‌توانست عملی انسان‌دوستانه تلقی شود اکنون به دلیل یک اتفاق به کلی معنای دیگری پیدا کرده است.
ماجرا از آن‌جا آغاز شد که در جریان عملیات امداد به زلزله‌زدگان در شهر انطاکیه در استان هاتای ترکیه یکی از افراد محلی دو تومار «کتاب استر»، از متون مقدس یهودیان که داستان نجات یهودیان در ایران را در ۲۵۰۰ سال پیش روایت می‌کند، از زیر آوار کنیسه‌ای ویران‌شده پیدا کرد و به یک داوطلب سازمان امداد اسرائیلی به نام «زکا» (ZAKA) داد.
روایت سازمان «زکا» این است که این شهروند یهودی ترک «با چشمانی اشکبار گفت رئیس جامعه یهودیان آخرین کسی بود که کنیسه را اداره می‌کرد و اکنون که از دنیا رفته کسی نیست که خاطرات تاریخی جامعه را حفظ کند. نگذارید این تومارها به دست آدم‌های اشتباه بیافتد.»
شائول شنودی اوغلو، رهبر قدیمی جامعه یهودیان انطاکیه و همسرش فورتونا از جمله قربانیان این زلزله بودند.
چیم اتمزگین، فرمانده تیم امداد و نجات زکا در اسرائیل، درباره این اتفاق می‌گوید: «به عنوان یک داوطلب که ۳۰ سال است در این سازمان خدمت می‌کند، این یکی از هیجان‌انگیزترین لحظاتی بود که تا کنون با آن مواجه شده‌ام. نجات این سند تاریخی شگفت‌انگیز برای من افتخاری بزرگ بود.»
تومارها با تیم امداد به اسرائیل رفتند، تا به گفته نهاد «زکا»، برای محافظت و بازگردانی به مقامات اسرائیلی تحویل داده شوند. با این حال به محض انتشار خبر، داستان روایت دیگری یافت. رسانه‌های ترکیه آن را تحت عنوان «سرقت باستان‌شناسی» مطرح کردند و کمک‌رسانی امدادگران اسرائیلی در سایه این اتفاق مخدوش شد.
نشریه اسلام‌گرای « Millî Gazete» تصویری از تومار را در دستان اتمزگین منتشر کرد و در زیرنویس عکس او را «یک صهیونیست» خواند. رسانه‌های ترکیه نیز خواهان بازگشت هرچه سریع‌تر این تومارها شدند.
در پی اعتراضات یک خاخام اسرائیلی تومارها را به فاصله چند روز و پیش از جشن پوریم به ترکیه بازگرداند، با این حال به نظر می‌رسد جبران صدمه‌ای که این اتفاق به چهره اسرائیل در افکار عمومی ترکیه زده دشوار باشد.
هیتان کوهن یاناروچاک، محقق و کارشناس مسائل ترکیه در مرکز مطالعات موشه دایان در دانشگاه تل‌آویو، می‌گوید: «کل ماجرا فرصتی عالی در اختیار طرف‌های مشتاق قرار داد تا بگویند که اسرائیلی‌ها واقعاً فقط برای دزدی به اینجا آمده‌اند.»
وی که این ماجرا را از نزدیک دنبال کرده می‌گوید این اتفاق «یک سوءتفاهم فرهنگی» بوده که به دلیل حساسیت ترکیه به گنجینه‌های باستان‌شناسی عظیم خود و همین‌طور وجود یک جریان پنهانی که سوء ظن ضداسرائیلی دارد، تشدید شده است.
کوهن یاناروچاک اضافه می‌کند قدمت تومارهای یافت شده بیشتر از چند دهه نیست و معمولاً نسخه‌های مشابه آن در عتیقه‌فروشی‌های یهودی نیویورک قابل خریدن هستند. او می‌گوید استفاده از اصطلاح «تومار»، که معمولاً برای متون باستانی به کار می‌رود، بیشتر به خشم عمومی دامن زد.
به گفته وی، ترکیه مهد امپراتوری‌های متعدد در طول هزاران سال بوده و مردم محلی و مقامات دولتی برای میراث فرهنگی این کشور احترام بسیار زیادی قائل هستند. در سال‌های اخیر و به ویژه با غارت آثار باستانی سوریه در همسایگی ترکیه، مسأله محافظت از آثار باستانی این کشور یکی از خبرهای حساس در نزد افکار عمومی تبدیل شده و در نتیجه وقتی خروج این تومارها درز کرد خبر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ترکیه به اصطلاح «منفجر» شد.
این در شرایطی بود که ترکیه شرایطی سخت را در مواجهه با یک تراژدی ملی و مرگ ده‌ها هزار تن از شهروندان خود سپری می‌کرد.
در پی شایعات و اتهامات «سرقت»، چیم اوتمزگین، داوطلب گروه امدادی «زکا» (مستقر در اورشلیم) در برابر دوربین‌‌های تلویزیونی حاضر شد و درباره اتفاق رخ داده توضیح داد. مقامات ترکیه پس از تحویل گرفتن تومارها در استانبول آن را نگه داشته‌اند و گفته‌اند پس از بررسی و مرمت آن‌ها را به کنیسه انطاکیه بازمی‌گردانند.
کوهن یاناروچاک در پایان می‌گوید: «همه چیز خیلی سریع و با رضایت طرفین حل شد اما مایه شرم‌ساری است که یک سوءتفاهم فرهنگی که به راحتی قابل اجتناب بود، بر لحظه مهمی از سرنوشت مشترک سایه انداخت.»
