برگزارکنندگان برنامه شبی با بودا می‌گویند که داشته‌های تمدن افغانستان به ارزش‌های مشترک بشری تعلق دارد و این برنامه به دنبال یادآوری فاجعه انهدام تندیس‌های بوداهای بامیان توسط طالبان است و به جهان هشدار می‌دهد که نگذارند طالبان، بقایای میراث‌ بودیسم و دیگر آثار تاریخی افغانستان را از بین ببرند.

برنامه «شبی با بودا» برای دومین سال متوالی در خارج از افغانستان و به طور هم‌زمان در سوئد و نروژ برگزار شد. این برنامه با اجرای رقص سماع توسط فهیمه میرزایی، نمایشگاه نقاشی و موسیقی محلی هزارگی همراه بود.
«ما نگرانیم»
حیات انصافی از برگزارکنندگان این برنامه می‌گوید: «اکنون کسانی قدرت را (در افغانستان) در دست گرفته‌اند که تندیس‌های بوداهای بامیان و موزه ملی بامیان را تخریب کردند. طالبان به میراث باستانی افغانستان احترام نمی‌گذارد. آن‌ها فرهنگ، هنر، رقص، آموزش، شعر و دیگر مظاهر تمدن و فرهنگ را ممنوع کرده‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «در این شرایط می‌خواهیم توجه جهان را به سوی میراث‌ فرهنگی و تاریخی افغانستان جلب کنیم تا جامعه جهانی به این گروه فشار بیاورند که دوباره فاجعه‌هایی مشابه تخریب تندیس‌های بوداهای بامیان تکرار نشود.»
دو تندیس بودای مرد به طول ۵۳ متر و تندیس بودای زن به طول ۳۵ متر در دل کوه‌های بامیان به عنوان بزرگ‌ترین تندیس‌های بودیسم در دنیا شناخته می‌شدند.
ملا محمدعمر، اولین رهبر طالبان در مارس ۲۰۰۱ بدون توجه به اعتراضات جهانی از جمله سازمان ثبت میراث فرهنگی یونسکو، دولت‌های ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، سریلانکا و هند، تصمیم به نابود کردن تندیس‌های بوداهای بامیان گرفت.
حیات انصافی می‌گوید: «ما نگران میراث تاریخی و باستانی هستیم. چون طالبان یک گروه افراط‌گرا هستند که هر چه رهبرشان بگوید، همان کار را می‌کنند، اگر فردا رهبرشان درخواست کند که بقایای میراث‌ بودیسم و دیگر آثار باستانی را از بین ببرند، این کار را می‌کنند. تمدن و میراث تاریخی برای آن‌ها اهمیتی ندارد.»
برگزار‌کنندگان برنامه «شبی با بودا» می‌گویند که از سال ۲۰۱۳ به این سو برنامه‌های «شبی با بودا» را در سال‌روز انهدام تندیس‌های بودای بامیان برگزار می‌کنند و اکنون تلاش دارند تا «شبی با بودا» را بستری برای مبارزه با افراطی‌گری تبدیل کنند تا از ویرانی بیشتر آثار تمدن افغانستان جلوگیری شود.
قبل از به قدرت رسیدن طالبان، برنامه‌های شبی با بودا در مغاره‌های بامیان برگزار می‌شد و فعالان مدنی با در دست داشتن چراغ‌هایی به سوی مغاره‌هایی که در روزگاران قدیم، معابد بودیستی محسوب می‌شدند، راهپیمایی می‌کردند و در معبدی در بالای سر تندیس بودای زن موسوم به شهمامه (شاه مادر) جمع می‌شدند و با شعرخوانی و نواختن موزیک‌های محلی، میراث تمدن افغانستان را گرامی می‌داشتند.
اهمیت تندیس‌های بوداهای بامیان
پروفسور هویانگ فانگ از پژوهشگران چینی تاریخ باستان افغانستان معتقد است که «بیش از ۲۳۰۰ سال پیش، افغانستان توسط یونانیان تصرف شد و بعدها به مرکز حکومت یونان در آسیای مرکزی تبدیل شد که چینی‌ها پادشاهی یونانی‌باختری می‌نامند. دو قرن بعد، این پادشاهی توسط دایوئژی فتح شد و وی امپراتوری گویشوانگ را تأسیس کرد. چون دایوئژی به بودیسم اعتقاد داشت بنابراین مهارت‌های صنعتگران یونانی را با هنر بودایی ترکیب کرد و این گونه شد که تندیس‌های بوداهای بامیان ساخته شد. به این ترتیب افغانستان به مرکز هنر بودایی تبدیل شد و هنر گندهارا را به وجود آورد.» گفته می‌شود که گویشوانگ نام چینی سلسله کوشانیان است.
ژوان‌زانگ جهانگرد چینی در دوره پادشاهی امپراتور چین «تایزونگ» از سلسله تانگ به افغانستان و هند رفت و در سفرنامه «سفر به غرب» از وجود تندیس‌های بوداهای بامیان سخن گفته بود و این‌که با مردمانی در بامیان روبه‌رو شده بود که شبیه مردمان دشت‌های مرکزی چین بودند.
به گفته هویانگ فانگ، «ژوان‌زانگ شاهد آخرین شکوه افغانستان به عنوان یک مرکز بودایی بود و آن را به تفصیل در بخش «مناطق غربی دا تانگ» ثبت کرد. چند دهه پس از بازگشت او به سرزمین اصلی چین در زمان سلسله تانگ، اعراب تمام راه را جنگیدند و سرانجام افغانستان توسط اعراب فتح شد و به اسلام ایمان آورد. از آن زمان تاکنون مجسمه‌های بودا بارها و بارها آسیب دیده‌اند.»
طبق یافته‌های تاریخی، مسلمانان در دوره حجاج بن یوسف، سال‌ها بعد چنگیزخان مغول و در ادامه عبدالرحمن از پادشاهان افغانستان کمر به تخریب تندیس‌های بامیان بستند، اما نتوانستند به کلی این پیکره‌ها را نابود کنند.
سرانجام طالبان در ابتدا با شلیک توپ و تانک تلاش کردند که این پیکره‌ها را نابود کنند اما نتیجه‌ای نگرفتند، در نهایت با استفاده از متخصصان، در طی ۱۵ روز جاسازی مواد منفجره، این دو پیکره را به کلی از بین بردند. اکنون دو تاق خالی از تندیس‌های بوداهای زن و مرد باقی مانده است. طالبان هم‌چنین حداقل ۳ هزار اثر باستانی در موزه ملی افغانستان را از بین بردند.
در سال ۲۰۱۹ بخشی از نسخه خطی کتاب مقدس بوداییان که تصور می‌شود در حدود قرن هفتم نوشته شده باشد، در خرابه‌های مس عینک در مرکز افغانستان پیدا شد. این نسخه خطی منسوب به ژوان‌زانگ، جهانگرد چینی بود. این اثر ثابت کرد که مس عینک شهری بودایی در گذشته بوده است.
کوساکو مائدا، استاد مدعو تاریخ فرهنگی آسیا در دانشگاه هنر توکیو که در حفاظت و مرمت ویرانه‌های مس عینک همکاری می‌کند، گفت: «به ندرت می‌توان متن اولیه بودایی را پیدا کرد. من موافقم. ژوان‌زانگ ممکن است در اینجا توقف کرده باشد.»
ژوان‌زانگ در بخشی از کتاب «سفر به غرب» درباره مردم افغانستان نوشته بود: «آب و هوا خشن است و خلق و خوی مردم خشن است. آن‌ها عمیقاً به بودیسم اعتقاد دارند، خوب مطالعه می‌کنند و از کسانی که با فضیلت هستند، اطاعت می‌کنند.»
مس عینک یکی از بزرگ‌ترین معادن ذخایر مس جهان را دارد. رژیم کمونیستی چین در تلاش است تا ذخایر مس این معدن را استخراج کند و باستان‌شناسان نگرانند که در صورت حفاری‌ها، آثار باستانی به خطر بیفتند.
تندیس‌های موسوم به بودای زن و مرد در واقع دو تندیس مشی و مشیانه هستند که در باورهای آریایی یا همان هند و اروپایی تندیس اولین زن و مرد خلق شده روی زمین هستند که در ادیان ابراهیمی به آدم و حوا شهرت دارند. زیرا هیچ کجا از فرهنگ بودایی تندیس بودای زن وجود ندارد.
کوشانینان در اثر فشار مهاجرتی و هجوم قبایل ترک تبار و چینی هان که بعدها در منطقه حکومت تشکیل دادند به آسیای میانه مهاجرت کردند و در این منظقه و شبه جزیره هندوستان حکوکت‌های مقتدر و باشکوهی تشکیل دادند.