روسیه برای مقابله با تحریم‌ها می‌تواند درس‌های زیادی از ایران بیاموزد
یک محقق ارشد روسی در موسسه IMEMO RAS می‌گوید مسکو می‌تواند درس‌های زیادی از ایران برای مقابله با تحریم‌های بین‌المللی بیاموزد.
نیکولای کوژانوف، در یک گفت‌وگو اشاره می‌کند که هرچند روابط اقتصادی جدیدی میان ایران و روسیه آغاز شده اما در نهایت نباید انتظار داشت که پیشرفت‌های جدی در این عرصه رخ دهد.
روابط اقتصادی روسیه و ایران در گذشته چقدر نزدیک بوده و حالا با توجه به شرایط جدید چه اندازه انتظار می‌رود که این همکاری‌ها گسترش یابد؟
اصولاً اقتصاد به طور سنتی پاشنه آشیل روابط روسیه و ایران بوده است. هم وجود تحریم‌های اعمال شده علیه ایران که به شرکت‌های بزرگ روسی اجازه تعامل فعال با تهران را نمی‌داد و هم ویژگی‌های اقتصاد روسیه، یعنی نبود پول کافی برای سرمایه‌گذاری خارجی، در این شرایط نقش داشته‌اند. ضمن این‌که می‌توان به ساختار مشابه صادرات و واردات دو کشور که تهران و مسکو را به رقیب یک‌دیگر تبدیل می‌کند نیز توجه کرد. در واقع ایران و روسیه عموماً چیزی برای ارائه به یک‌دیگر نداشتند. با وجود این‌که روسیه از نظر فنی از دانش در حوزه‌هایی برخوردار است که می‌تواند برای ایران مفید باشد اما ایرانی‌ها به صورت سنتی به دریافت این تخصص و دانش از غرب گرایش دارند. در نتیجه انتظار می‌رود با برداشته شدن دیر یا زود تحریم‌ها یا کاهش آن‌ها ما بار دیگر شاهد بازگشت شرکا و سرمایه‌گذاران غربی به ایران باشیم.
اقتصاد پاشنه آشیل روابط ایران و روسیه بوده است، تحریم‌ها علیه ایران، نبود منابع مالی نزد طرف روسی برای سرمایه‌گذاری در ایران، ساختار مشابه واردات و صادرات دو کشور و همچنین علاقه و گرایش سنتی ایرانی‌ها به غرب از جمله موانعی هستند که باعث شده روابط اقتصادی ایران و روسیه همواره محدود بماند.
طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته، تجارت بین دو کشور وجود داشته اما عموماً در سطح کسب و کارهای کوچک و متوسط محدود مانده است. مثلاً تماس‌هایی بین چندین شرکت شیمیایی ایران و روسیه وجود داشت و پروژه‌هایی در زمینه تولید دارو نیز اجرا شد اما به جز بوشهر و چندین پروژه راه‌آهن روسیه، ما دیگر شاهد همکاری بزرگ اقتصادی میان دو کشور نبودیم.
اکنون وضعیت تا حدودی تغییر کرده است. ایرانیان از ایده بازگشت قریب الوقوع غرب ناامید شدند. بنابراین، شما باید با کسانی که هستند کار کنید. روسیه نیز خود را تحت تحریم قرار داد و بعید است هر دو کشور در آینده نزدیک زبان مشترکی با غرب پیدا کنند، به این معنی که راه‌های تعامل تا حد زیادی در اینجا باز است. بنابراین، دوران جدیدی در روابط دو کشور آغاز می‌شود، اما هنوز زود است که بگوییم شاهد رونق خاصی یا رشد همکاری‌های تجاری و اقتصادی خواهیم بود.
ایران برای مدت طولانی تحت تحریم‌های آمریکا و اروپا بوده است. دیمیتری پسکوف، سخن‌گوی کرملین اخیرا در گفت و گو با رادیو و تلویزیون دولتی ایران گفت که روسیه و ایران به زندگی در شرایط تحریم عادت کرده‌اند و این بهایی است که دو کشور باید برای استقلال خود بپردازند. مقام‌های ایرانی برای تطبیق خود با این شرایط تا چه اندازه پیشرفت کرده‌اند؟
ایران هرچند توانسته با بسیج منابع داخلی و همچنین بهره بردن از مشکلات موجود در رژیم تحریم‌ها، به میزانی از درآمد که برای بقای اقتصاد ایران لازم است دست یابد، اما این حتما برای توسعه این کشور جواب نمی‌دهد.
ایران هرچند توانسته با بسیج منابع داخلی و همچنین بهره بردن از مشکلات موجود در رژیم تحریم‌ها، به میزانی از درآمد که برای بقای اقتصاد ایران لازم است دست یابد، اما این حتما برای توسعه کشور جواب نمی‌دهد.
در مورد سرنوشت ایرانیان، می‌توانم بگویم که نسبت بالایی از جمعیت با سطح درآمد پایین، یعنی افرادی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند، پیوسته باقی می‌مانند. برآوردهای مختلف نشان می‌دهد که این میزان حدود ۴۵ تا ۶۰ درسد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. ثانیاً به دلیل تحریم‌ها، طبقه متوسط در ایران به شکل معناداری کوچک‌تر شده و این باعث می‌شود که در جامعه ایران طبقه‌بندی میان دو دسته مختلف ابر فقیر و سوپر ثروتمند ایجاد شود. در نتیجه، حداقل از سال ۲۰۱۸، کشور در وضعیت کنش اجتماعی دائمی به سر می‌برد. یعنی اینجا و آنجا خبر از اعتصابات می‌آید که برآمده از مشکلات اقتصادی هستند. علاوه بر این، آغاز سال ۲۰۲۲ ما شاهد فعالیت‌های اعتراضی گسترده نسبتا فعال در سطح کشور بوده‌ایم. بنابراین نمی‌توان گفت که رفاه در جامعه ایران در حال افزایش است، اما همانطور که گفتم کشور توانسته در این شرایط دوام بیاورد.
ایران از چه ترفندهایی برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند؟ تهران در زمینه «انطباق» با تحریم‌های غرب می‌تواند چه توصیه‌ای به کرملین داشته باشد؟
ایران با سه اصل در تمام این سال‌ها از آن پیروی کرده، توانسته از پس تحریم‌ها دوام بیاورد. اولین مورد، توانایی اطمینان از وفاداری مردم با سیاست چماق و هویج است. یعنی هم تمایل به استفاده از دستگاه تنبیهی در مواقع سخت و هم دادن امتیازات خاص، مطالبات مردم و ارائه برنامه‌های اجتماعی خاص که به جبران تأثیر منفی تحریم‌ها کمک می‌کند.
دوم، توانایی بسیج اقتصاد داخلی و بازسازی آن به روشی جدید. به این معنا که ایران توانسته با در نظر گرفتن نیاز به اتکای قابل توجه به منابع داخلی و با در نظر گرفتن نیاز به گذران امور بدون تکیه به نفت این شرایط را مدیریت کند. این مسیر از طریق ایجاد تنوع فعال در منابع درآمد از طریق جمع‌آوری فعال مالیات و همچنین مدیریت مالی حاصل و منجر به این شده که ایران در پس این شرایط بغرنج اقتصادی همچنان زنده بماند.
ایران با اجرای سه اصل توانسته در این سال‌ها از پس تحریم‌ها دوام بیاورد، نخست اجرای سیاست چماق و هویج در داخل که بر این اساس هم سیاست‌های تنبیهی را به سختی اجرا می‌کند و هم در مقابل امتیازاتی را در مواردی به مردم می‌دهد که به جبران اثرات منفی تحریم‌ها کمک کند. دومین اصل توانایی بسیج اقتصاد داخلی است و سوم کار با شرکای خارجی که بدون نگرانی از دور زدن تحریم‌ها حاضرند با ایران همکاری کنند.
سومین اصل هم کار با شرکای خارجی است. همانطور که می‌دانیم ایران تحت تحریم‌های سخت بوده و شما باید کسانی را پیدا کنید که حاضر شوند حتا در این شرایط هم با شما کار کنند. این نیازمند این است که شما طرف‌هایی را پیدا کنید که علاقه به همکاری در شرایط سخت و دور زدن تحریم‌ها را داشته باشند. ضمن این‌که بخش دیگر این همکاری‌ها هم از طریق اجرای طرح‌هایی برای تعامل از مسیر ارزهای ملی و یا برنامه‌های مبادله کالا رقم خورده است. ضمن این‌که آن بخش از مشاغل که ترسی از تحریم ندارند به این دلیل با ایران همکاری می‌کنند که منافعشان به ارتباط با ایالات متحده گره نخورده است. در نتیجه روش‌های بسیار کمی وجود دارد و می‌توانم بگویم که ما در حال حاضر شاهد تعدادی ابتکار در روسیه هستیم که گویی توسط ایرانیان پیشنهاد شده است که به طور فعال توسط رهبری روسیه مورد استفاده قرار می‌گیرد: از آن جمله می‌توان به تلاش برای تسویه حساب‌ها به ارزهای ملی، یا حداقل، بدون استفاده از یورو و دلار، و استفاده از یوان اشاره کرد.
ضمن این‌که روسیه همچون ایران به مشتریانی که حاضر باشند نفت این کشور را بخرند تخفیف می‌دهد. یا مثال دیگر فروش نفت از طریق نفتکش‌هایی است که ردیاب خود را خاموش می‌کنند تا ردیابی این‌که نفت به چه کسانی و کجا فروخته شده را غیر ممکن می‌کند. در مجموع فکر می‌کنم روسیه می‌تواند درس‌های زیادی از ایران در زمینه مقابله با تحریم‌ها بیاموزد.
