حل شدن مقادیر عظیم نمک در سد چمشیر؛ فاجعه در راه است؟
سه ماه پس از آغاز آبگیری سد چمشیر که با مخالفتهای فعالان و کارشناسان محیط زیست و میراث فرهنگی همراه بود، معاون اجرایی رئیس جمهور به استان کهگیلویه و بویراحمد سفر کرد و از وضعیت سد چمشیر ابراز رضایت کرد.
او همچنین از چند سد دیگر در این استان نیز بازدید کرد.
اخیراً رئیس آب منطقهای استان کهگیلویه و بویراحمد بعد از این سفر گفته است که یازده پروژه بزرگ که عموماً پروژههای بهرهبرداری از سدها در این استان است، در لیست طرحهای اولویتدار کشوری قرار گرفته است. بهرهبرداری از سد آبریز، سد خرسان سه و سد چمشیر از جمله این پروژهها است.
به گفته کارشناسان، سدسازی باعث آسیبهای جبرانناپذیری به منابع طبیعی آب و خاک میشود و روند بیابانزایی را تشدید میکند، اما آبگیری سد چمشیر، فاجعهای فراتر از آسیبهای زیستمحیطی سدسازیهای معمول وارد خواهد کرد و حتا حیات آبزیان را در بخشی از حوضه آبی خلیج فارس به خطر خواهد انداخت.
سه ماه ارزیابی آبگیری چمشیر
خبر بازدید معاون رئیسی از سدهای این استان، به خصوص سد چمشیر باعث واکنشهای متعددی شد. در سه ماه اخیر، تعدادی از کارشناسان زمینشناسی و آب به طور مستقل میزان نمک آب در این سد را بررسی کردهاند. یکی از کاربران توییتری سلسله ویدیوهایی از یکی از استادان دانشگاه منتشر کرده که در آن وی با کمک دستگاه مخصوص، میزان نمک حلشده را در قسمت مرکزی عمق رودخانه بررسی میکند و نشان میدهد که مقادیر نمک حلشده در آبگیر به اندازه ۳۸۲۴ ایسی رسیده است که نشاندهنده افزایش شدید روند حل شدن نمک در سه ماه گذشته است. این استاد دانشگاه در این ویدیو از وقوع یک «فاجعه بزرگ» زیستمحیطی هشدار میدهد.
پیش از این یعنی دو ماه بعد از آبگیری سد چمشیر، جهانشیر محمدزاده، دانشیار بخش مهندسی آب دانشگاه شیراز نیز با انتشار یک ویدیو از بررسی آب حوضه آبگیر چمشیر نشان داد که آب با ۱۵۰۰ ایسی وارد مخزن سد میشود و با ۴۰۰۰ ایسی از سد خارج می شود که نشاندهنده افزایش نمک حل شده در آب است.
ایسی EC یکی از پارامترهای استاندارد سنجش میزان نمک محلول در آب است.
وی همچنین با اشاره به سردی هوا و بارندگی شدید می گوید که این رودخانه در زمان سنجش (اسفندماه) در بهترین حالت زمانی از نظر میزان آب است و وجود سد باعث شده است که شوروی آب تشدید شود و به ۴۰۰۰ ایسی برسد، با گرم شدن هوا هر چه آب در مدت زمان بیشتری در مخزن سد بماند، انحلال گچ و تبخیر آب رودخانه، شوری را تشدید میکند.
وی با اشاره به وضعیت سد گتوند خاطرنشان میکند که ایسی آبی که از سد گتوند گذر میکند به ۱۲۰۰ میرسد، درحالیکه همین مقدار ایسی، جلگه خوزستان را نابود کرده است.
مدیر آب منطقهای کهگیلویه و بویراحمد در کنفرانس اخیر خود گفته است که با بررسیهای این شرکت، آب چمشیر ۱۲۰۰ ای سی برآورد شده که رقم بسیار مطلوبی برای سنجش میزان نمک در آب است.
محمد درویش از کارشناسان محیطزیست نیز در یک توییت نوشت: «حدود یکماه پس از آبگیری، شوری آب رودخانه زهره دستکم دوبرابر آن چیزی شده که معمولاً در این زمان و با توجه به بارندگیها باید شاهدش میبودیم. این یعنی اگر به سرعت آبگیری را متوقف نکنند، با گرمتر شدن و کاهش آورد زهره، باید شاهد یک فاجعه در هندیجان باشیم!»
رونق آب و خاک یا بیابان زایی
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، کارشناسان محیطزیستی اعلام کردند که به دلیل شورآبهها در چمشیر نمیتوان سد ساخت، اما بعد از انقلاب اسلامی، دولت اکبر هاشمی رفسنجانی تصمیم گرفت که در چمشیر سد بسازد، به دلایلی نامعلوم از این سد آبگیری نشد، اما ماجرای اعتراضات از آنجا آغاز شد که دو سال پیش، تعدادی از کارشناسان زمینشناسی و محیط زیست درباره وجود مقادیر عظیم نمک در حوضه آبگیر چمشیر هشدار دادند.
شرکت نفتی که در این زمینه تحقیق کرده است میزان نمک در این حوضه آبگیر را میلیاردها تن پیشبینی کرده است که با آبگیری این سد، مقادیر عظیم نمک در رودخانه زهره حل خواهد شد و باعث از بین رفتن زمینهای کشاورزی در مقیاس وسیع، نابودی تالابها و آبزیان تا محدوده خلیج فارس خواهد شد، درحالیکه هزاران شغل وابسته به صنعت آب و خاک در این محدوده از بین خواهد رفت.
همچنین باستانشناسانی که در چمشیر کاوش کرده بودند، از به زیر آب رفتن و تخریب بخشی از آثار باستانی ایران از دوران پارینه سنگی، ایلامیها و دوره اسلامی با آبگیری این سد خبر داده بودند.
پیش از این، مقادیر نمک در مخزن سد چمشیر ۵۰۰ هزار تن و در پایین این سد یک میلیون و پانسد هزار تن برآورد شده بود. محمد درویش، فعال محیطزیست نیز در پاییز سال گذشته درباره آبگیری این سد هشدار داد و از سرازیر شدن ۵۰۰ هزار تن نمک در رودخانه زهره سخن گفت.
اخیراً برقنیوز از رسانههای وابسته به جمهوری اسلامی به نقل از محسن منصوری، معاون اجرایی رئیسی گزارش داده است که «با بهرهبرداری از این پروژه عظیم (سد چمشیر)، تحولات خوبی در منطقه ایجاد میشود که تأمین آب آشامیدنی و صنعتی، بهرهمند شدن ۱۴۰ هزار هکتار از زمینهای کشاورزی استانهای کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر، تولید ۴۸۰ مگاوات برقآبی، کنترل سیلابهای مخرب رودخانه زهره، اشتغالزایی در زمان اجرای طرح و زیرساختهای صنعت گردشگری و پرورش ماهی از مزایا و اهداف این سد است.»
همچنین محمدرضا فاضل، معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چمشیر گچساران نیز به رسانهها گفته است: «تأمین آب آشامیدنی و صنعتی، بهرهمند شدن ٨۵ هزار هکتار زمینهای کشاورزی استانهای کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و بوشهر، تولید ۴۸ گیگاوات برق آبی، ایجاد زیرساخت مناسب برای تولید صنعت آبزیان و صنایع وابسته، ایجاد بستر مناسب جهت توسعه گردشگری منطقه، کنترل سیلابها و استفاده بهینه از آب و جلوگیری از بروز خسارات سیلاب، اشتغالزایی، کنترل شوری آب رودخانه زهره و احیای اراضی پایین دست از مهمترین اهداف این طرح اقتصادی است.»
وام چین از پولهای بلوکهشده نفت ایران
همزمان با آبگیری سد چمشیر، تعدادی از رسانههای داخلی دست به افشاگری زدند و علت عجله مقامات جمهوری اسلامی بهرغم خسارات آیندهاش را فشار رژیم کمونیستی چین اعلام کردند.
میثم فاضلی، مدیر امور مطالعات سد چمشیر در این زمینه به روزنامه فراز گفته بود: «در پروژه چمشیر، حدود ۳۰ میلیارد دلار پول بلوکهشده ایران در چین وجود داشت که دولت چین به ایران باز نمیگرداند. در نهایت برای زنده شدن این پول توافق شد که چین از این پول به ایران وام دهد. یعنی از پول خودمان به خودمان! پولی که از بخشی از آن (۲۳۰ میلیون یورو) در چمشیر استفاده شد. البته به شرط آنکه در این زمینه چین نیز یک طرف از پروژه باشد.»
آرش مصلح، مدیر آب منطقهای کهگیلویه و بویراحمد به تازگی اعلام کرده است که ۲۹۰ میلیون یورو هزینه سد چمشیر شده است و قرار است تا پایان تابستان امسال کل نیروگاههای این سد وارد مدار شود. دلیل این اختلاف مبلغ در پروژه سد چمشیر مشخص نیست.
کارشناسان پیشبینی کردهاند که تا پایان تابستان امسال با افزایش تبخیر آب و «آبدزدی» که در حوضه آبگیر جریان دارد، ابعاد فاجعه گسترش خواهد یافت.
محمد درویش در توضیح اصطلاح آبدزدی در سدها در یادداشتی برای روزنامه جامجم نوشته است: «سدسازها پیوسته ادعا میکنند که به جریان پایه آب رودخانه تجاوزی نکرده و فقط از آب طغیانی به عنوان ذخیره استفاده میکنند. یعنی اگر دبی متوسط یک رودخانه بیستمتر مکعب است، بعد از احداث سد هم این رقم ثابت میماند. درحالیکه عملاً این اتفاق نمیافتد وگرنه چرا باید اغلب تالابها در پایاب سدها خشک شوند؟»
ماجرای سد مشابه در اکوادور
این اولین باری نیست که مشارکت رژیم کمونیستی چین در ساخت زیربناها از جمله سدها خسارات جبرانناپذیر برجای میگذارد. این رژیم پیش از این نیز، سد مشابهی در اکوادور ساخت.
لنین مورنو، رئیسجمهور سابق اکوادور این روزها در حال گذراندن دوران محکومیت مرتبط با رشوه گرفتن برای ساخت یک سد در اکوادور است که برمبنای آن رژیم چین توانست پروژه ساخت یک سد را در اکوادور بهدست آورد، سدی که باعث خسارات جبرانناپذیری به محیطزیست اکوادور شد. بر اساس حکم دادگاه اکوادور او باید هر ۱۵ روز در دادگاه این کشور حاضر شود. روزنامه وال استریت ژورنال در یادداشتی با عنوان «پروژههای بزرگ جهانی چین در حال سقوط هستند» در ابتدای سال ۲۰۲۳ نوشته است که بسیاری از پروژههای زیرساختی «کمربندوجاده» چین با نقصهای ساختوساز مواجه هستند، از جمله یک نیروگاه برق آبی غول پیکر در اکوادور که این کشور را در بین بدهیهای سنگین به چین قرار داده است. این پروژه که از آن به نام «کوکا کودو» یاد میشود، بزرگترین پروژه زیربنایی در اکوادور بود که با تلاش رژیم چین در نزدیکی یک آتشفشان ساخته شد و کارشناسان برق این کشور میگویند که در کنار خطرهای ناشی از آتشفشان، هزاران شکاف و ترک در نیروگاه برق این کشور نیز پدید آمده است که نگرانیها را از خراب شدن بزرگترین منبع انرژی اکوادور را افزایش داده است. رژیم چین برای ساخت این پروژه ۲.۷ میلیارد دلار به اکوادور وام داده بود.