بررسی دلایل اعزام سریع هواپیما و هلیکوپترهای سپاه پاسداران به دالامان برای مبارزه با آتش‌سوزی در ترکیه

صبح روز شنبه نهم امرداد ۱۴۰۰ برابر با ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۱، یک فروند هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین ۷۶تی دی (Ilyushin Il-76TD) نیروی هوافضای سپاه پاسداران به شماره ۲۲۸۳-۱۵ از پایگاه هوایی قدر آن نیرو به فرودگاه دالامان اعزام شد تا برای شرکت در مأموریت‌های اطفای حریق در آتش‌سوزی جنگل‌های آنتالیا و مارماریس به ترکیه یاری رساند. یک روز پس از آن نیز دو فروند هلیکوپتر میل ۱۷۱ هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) سپاه نیز برای اعزام به ترکیه برای انجام مأموریتی مشابه آماده شدند.
اعزام سریع یکی از هشت فروند هواپیمای ایلیوشین ۷۶تی دی نیروی هوافضای سپاه به ترکیه در حالی صورت می‌گیرد که آماده‌سازی و اعزام این هواپیما به جنوب و جنوب غرب ایران در جریان آتش‌سوزی‌های جنگل‌های زاگرس در سال‌های اخیر، معمولاً تأخیر داشته است یا با مخالفت فرماندهان نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مواجه شده است و به همین دلیل، بخش بسیار گسترده‌ای از مراتع طبیعی و جنگل‌های ایران و حیات وحش باارزش آن در سه سال گذشته سوخته است.
برخلاف نیروی هوایی و هوانیروز ارتش، نیروی هوافضا و هوانیروز سپاه پاسداران انقلاب اسلامی برای شرکت در مأموریت‌های امدادرسانی در شرایط بروز بلایای طبیعی، هزینه انجام مأموریت، شامل حق مأموریت خدمه پروازی و هزینه سوخت را از سازمان اورژانس کشور، هلال احمر، و نیز محیط زیست دریافت می‌کنند و در صورت پرداخت نشدن به‌ موقع هزینه، از کمک‌رسانی می‌پرهیزند. در روزهای اخیر، شرکت پویا و خدمات هلیکوپتری یاس‌ایر متعلق به نیروی هوافضای سپاه، پس از دریافت کامل هزینه‌های انجام مأموریت در ترکیه از وزارت امور خارجه و وزارت کشور نظام جمهوری اسلامی ایران، اقدام به اعزام هواگردهای این نیروی نظامی به ترکیه کردند.
پرداخت سریع هزینه اعزام یکی از هشت هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین ۷۶ تی دی و یکی از سه فروند عملیاتی از این نوع در خدمت این نیرو (مجهز به سامانه ذخیره و رهاسازی آب) برای اطفای حریق جنگل‌های ترکیه، درحالی که در گذشته در ایران چنین امری صورت نگرفته است، اعتراض بسیاری از فعالان محیط زیست در ایران و نهادهای حامی آن را برانگیخته است.
آیا این نخستین بار است که اطفای حریق جنگل‌های کشورهای خارجی به ایران ترجیح داده می‌شود؟
نخستین بار در شهریور ماه سال ۱۳۹۶، دو فروند هلیکوپتر میل ۱۷۱ نیروی هوافضای سپاه از پایگاه فتح سابق این نیرو در کرج، همراه با یک تیم از نیروهای متخصص اطفای حریق هوایی به گرجستان اعزام شدند تا در امر اطفای حریق جنگل‌های آن کشور به نیروهای مسلح آن یاری رسانند. این نیروها به مدت نه روز در گرجستان مستقر بودند و در ۳۴۹ سورتی (هر بار به مأموریت گسیل داشتن و بازگشتنِ یک هواپیما، کشتی یا واحد نظامی) پرواز کردند و ۱۰۳ ساعت عملیات اطفای حریق در جنگل‌های آن کشور انجام دادند.

در بهار و تابستان سال ۱۳۹۹، آتش‌سوزی مراتع طبیعی باعث نابودی هزاران هکتار از پوشش گیاهی و کشته شدن هزاران موجود زنده در جنگل‌های ایران شد. نیروهای امدادگر، شامل حامیان محیط‌ زیست که داوطلبانه با هلیکوپترهای هوانیروز ارتش و یگان هوایی جمعیت هلال‌احمر به مناطق صعب‌العبور اعزام می‌شدند، همواره به علت نداشتن تجهیزات مناسب از خاموش کردن به‌ موقع آتش عاجز بودند، یا اگر هم موفق می‌شدند، گاه بهایی به قیمت جان‌شان برای آن می‌پرداختند. زمانی که مسوولان استانی از وزارت دفاع می‌خواستند تا هواپیمای آتش‌نشان برای اطفای حریق جنگل‌ها به جنوب و غرب کشور اعزام کند، سپاه پاسداران به علت طلب‌های معوقه‌اش در موارد پیش‌تر، از آن امر خودداری کرد و در نتیجه آن هزاران هکتار عرصه گیاهی بار ارزش کشور در آتش سوخت.
در چنین شرایطی، روز ۱۹ شهریور ۱۳۹۹ با هماهنگی وزارت کشور و وزارت امور خارجه نظام جمهوری اسلامی ایران، یک فروند هواپیمای آتش‌نشان ایرانی به سوریه اعزام شد تا برای اطفای حریق در جنگل‌های اطراف حملاء به‌کار گرفته شود، در حالی که روسیه، مهم‌ترین متحد سوریه، از اعزام هواپیمای آتش‌نشان به آن منظور، خودداری کرده بود. تصاویر منتشر شده از سوی خبرنگاران سوری نشان می‌داد که هواپیمای آتش‌نشان ایرانی یک فروند ایلیوشین ۷۶تی دی نیروی هوافضای سپاه پاسداران با شماره سریال ۲۲۸۳-۱۵ بوده است.
منافع سپاه پاسداران در اطفای حریق جنگل‌های ترکیه چیست؟
یکی از دلایل مهم در واکنش سریع نظام جمهوری اسلامی ایران، و به تبع آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در تأمین هواپیمای آتش‌نشان برای اطفای حریق جنگل‌های ترکیه، منافع آن‌ها در ترکیه است. بیش از دو سال است که دولت ترکیه از وضع محدودیت برای پروازهای ترابری هواپیماهای ایلیوشین ۷۶تی دی نیروی هوافضای سپاه پاسداران خودداری کرده است و هواپیماهای این نیرو با استفاده از حریم هوایی ترکیه، در قالب پروازهای شرکت هواپیمایی پویا، به حمل بارهای نظامی و غیرنظامی برای شرکت‌های خصوصی و نیز شرکت‌های دولتی و نیروهای نظامی مشغولند.
شرکت یک فروند ایلیوشین ۷۶تی دی نیروی هوافضای سپاه پاسداران در عملیات اطفای حریق در ترکیه می‌تواند در بهبود روابط این نیروی نظامی با نیروهای مسلح ترکیه و نیز تسهیل شرایط برای استفاده شرکت‌های خصوصی ایرانی و ترکی برای حمل بار‌ با هواپیماهای این نیرو بدون وضع محدودیت از سوی دولت ترکیه، موثر واقع شود. از سوی دیگر، در صورت نیاز به انجام پروازهای نظامی و حمل تسلیحات از سوی این هواپیماها با استفاده از حریم هوایی ترکیه، نظام جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به راحتی مجوزهای لازم را از دولت آن کشور کسب کند.
هواپیمای ایلیوشین ۷۶‌تی دی با علامت کشوری EP-PUS از نیروی هوافضای سپاه پاسداران، در روزهای اخیر برای حمل کالاهای تجاری بین فرودگاه پیام و تکیرداغ در ترکیه مورد استفاده واقع شده است و جدیدترین مورد آن در تاریخ چهارشنبه هفته گذشته صورت گرفت.
آیا عملیات اطفای حریق هوایی ایلیوشین‌های ۷۶تی دی‌ سپاه موثر است؟
به ‌دنبال آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های استان گلستان، سازمان مدیریت بحران ایران تصمیم گرفت از کشورهای خارجی هواپیماهای آتش‌نشان بخرد. به ‌علت نبود بودجه، در عوض تصمیم گرفته شد بودجه‌ای در اختیار وزارت دفاع قرار گیرد تا هواپیماهای نظامی و غیرنظامی موجود را به هواپیماهای آتش‌نشان تبدیل کنند. در این راستا شرکت هواپیماسازی ایران (هسا) که شماری از هواپیماهای مسافربری توپولف ۱۵۴اِم شرکت هواپیمایی ایران‌ایر تور را خریده بود، روند تبدیل یکی از آن‌ها به هواپیمای آتش‌نشان را آغاز کرد.
با توجه به زمان‌بر بودن روند تبدیل هواپیمای مربوطه به هواپیمای آتش‌نشان، معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوافضای سپاه پاسداران با الگوبرداری از سامانه ذخیره و رهاسازی آب هواپیماهای ترابری ایلیوشین ۷۶ وزارت شرایط اضطراری روسیه، یک سامانه مشابه برای تعبیه سامانه مشابهی بر روی یکی از ایلیوشین‌های ۷۶تی دی‌ پایگاه هوایی قدر آن نیرو طراحی می‌کند. آن سامانه نخستین بار در تاریخ ۱۸ بهمن ۱۳۸۹ با ایلیوشین ۷۶ تی دی شماره ۲۲۸۳-۱۵ در فرودگاه گلستان آزمایش می‌شود.
با وجود طراحی، ساخت، و آزمایش موفق سامانه اطفای حریق مربوطه، نیروی هوافضای سپاه حتا در صورت فراهم شدن هزینه‌های مربوط به انجام عملیات اطفای حریق هوایی، جز موارد انگشت‌شماری، از آماده‌سازی و اعزام هواپیماهای ایلیوشین ۷۶تی دی‌ خود برای شرکت در چنین مأموریت‌هایی عاجز بود، زیرا آن هواپیماها برای حمل تسلیحات و نیروهای سپاه قدس به سوریه، به‌ خصوص از لشکر فاطمیون، به‌کار گرفته می‌شدند. در آن سال‌ها، حتا در صورت فارغ شدن هر یک از هواپیماهای ایلیوشین ۷۶ درگیر در مأموریت‌های سوریه نیز، با این هواپیماها تنها یک یا دو سورتی پرواز و آن هم غیر تخصصی، برای اطفای حریق مراتع و جنگل‌ها صورت می گرفت.
از آنجا که خدمه هواپیماها برای انجام پرواز در ارتفاع پست برفراز مناطق کوهستانی آموزش ندیده‌اند، لذا در جریان مأموریت‌های اطفای حریق‌ برفراز مناطق کوهستانی زاگرس، به علت پرواز در ارتفاع بالا و نامعقول، به رهاسازی آب برفراز مناطق در حال سوختن می‌پردازند و گرمای هوا بیش از نیمی از ۴۰ تن آب رها شده را در مسیر خود به سطح زمین، تبخیر می‌کند.
بر اساس اطلاعات تارنماهای رهگیری هواپیماهای نظامی و غیرنظامی، ایلیوشین ۷۶تی دی شماره ۲۲۸۳-۱۵ نیروی هوافضای سپاه با علامت ثبت کشوری موقتی EP-BHC و با شماره پرواز SIM12721، در روزهای ۹ و ۱۰ امرداد مجموعاً شش سورتی پرواز اطفای حریق در منطقه مارماریس به انجام رسانده است.
تصاویر و فیلم‌های منتشر شده از سوی مردم محلی در جریان مأموریت‌های اطفای حریق که با ایلیوشین ۷۶ تی دی شماره ۲۲۸۳-۱۵ در ترکیه، نشان‌گر پرواز این هواپیما در ارتفاعی حدود ۱۵۰۰ الا ۲۰۰۰ پا در حین رهاسازی آب است. در این مورد نیز به علت ارتفاع زیاد، حدود یک سوم آب رها شده در مسیر رهاسازی تا رسیدن به سطح زمین، تبخیر می‌شود.