آیا باید منتظر یک بیماری همه‌گیر دیگر باشیم؟
انتقال بیماری از حیوان به انسان در حال افزایش است؛ بیماری‌هایی همچون کووید-۱۹، آبله میمون، مرس، ابولا، آنفولانزای مرغی و ایدز که همگی از حیوانات به انسان منتقل شدهاند و به ترس از همه‌گیری ویروس و بیماری جدید دامن می‌زنند.
زئونوز چیست؟
بیماری مشترک انسان و جانوران یا زئونوز به بیماری‌های عفونی گفته می‌شود که بین جانوران (عموماً مهره‌داران) و انسان قابل انتقال هستند. منشا این بیماری‌ها می‌تواند باکتری، ویروس یا انگل باشد.
زئونوزها به طور مستقیم در هنگام تماس حیوان و انسان و یا به طور غیرمستقیم از طریق خوراک یا ناقلی مانند حشره، عنکبوت و کنه منتقل می‌شوند.
برخی از این نوع بیماری‌ها مانند کرونا به طور خاص در انسان به صورت خطرناک ظاهر می‌شوند و ممکن است در بدن حیوانات چندان خطرناک و کشنده نباشد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ۶۰ درسد از بیماری‌های عفونی بین انسان و دام مشترک هستند.
چه نوع بیماری‌هایی از این طریق به ما منتقل می‌شود؟
«زئونوز» شامل طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها می‌شود. برخی از بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات مانند سالمونلوز بر سیستم گوارش و برخی دیگر مانند آنفولانزای مرغی، آنفولانزای خوکی و کرونا بر سیستم تنفسی ما تأثیر می‌گذارند. بیماری‌هاری نیز سیستم عصبی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شدت این بیماری‌ها در انسان بسته به منشا بیماری‌زا و سیستم ایمنی فرد آلوده بسیار متفاوت است.
چه حیواناتی می‌توانند عامل انتقال بیماری به انسان باشند؟
خفاش‌ها منبع بسیاری از ویروس‌هایی هستند که تا کنون به انسان منتقل شدهاند. برخی از این بیماری‌ها با منشا خفاش مانند ویروس‌هاری سال‌هاست که شناخته شدهاند اما بسیاری از آن‌ها مانند ابولا، ویروس کرونا، کرونا سارس یا ویروس نیپا در دهه‌های اخیر ظهور پیدا کرده‌‌اند.
ویروس زاده خفاش به هر ویروسی گفته می‌شود که از بدن گونه‌های خفاش سر چشمه می‌گیرد. ویروس‌های زاده شده از خفاش در میان مهم‌ترین ویروس‌های با قابلیت جهش و همه‌گیر شدن قرار دارند.
گورکن‌ها و راسو‌ها اغلب نیز در ابتلا به بیماری‌های مشترک انسان و دام با منشا ویروسی دخیل هستند.
پستانداران دیگر مانند گاو، خوک، سگ، روباه، شتر و جوندگان نیز اغلب نقش میزبان میانی را در انتقال این بیماری‌ها بازی می‌کنند.
همه ویروس‌های مسوول همه‌گیری آنفولانزای بزرگ به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از پرندگان به انسان منتقل شدهاند.
حشراتی مانند کنه نیز ناقل بسیاری از بیماری‌های ویروسی به انسان هستند.
چرا زئونوزها افزایش یافته‌اند؟
افزایش سفر مردم جهان به گوشه و کنار دنیا و تخریب و اختلال در اکوسیستم به رشد و گسترش سریع‌تر زئونوزها در ۲۰ یا ۳۰ سال گذشته کمک کرده است.
علاوه بر این، کشاورزی صنعتی خطر انتشار عوامل بیماری زا بین حیوانات را افزایش داده است.
از سوی دیگر تجارت حیوانات وحشی باعث می‌شود انسان‌ها بیشتر در معرض عوامل بیماری‌زا میان انسان و جانوران قرار بگیرند.
جنگل زدایی نیز خطر تماس بین حیات وحشی و حیوانات اهلی و در نهایت انتقال این نوع بیماری‌ها به انسان را افزایش می‌دهد.
آیا باید منتظر یک بیماری همه‌گیر دیگر باشیم؟
در مطالعه‌ای که توسط مجله علمی «طبیعت» در سال ۲۰۲۲ منتشر شد هشدار داده می‌شود که تغییرات آب و هوایی، بسیاری از حیوانات را مجبور به ترک محل زندگی خود می‌کند و باعث تغییر در اکوسیستم می‌شود. این تغییرات، تماس حیوانات مختلف با یک‌دیگر و جابه‌جا شدن ویروس می‌تواد باعث ظهور بیماری‌های جدید قابل انتقال به انسان شود.
گروه متخصص تنوع زیستی سازمان ملل متحد در اکتبر ۲۰۲۰ هشدار داد: «بدون استراتژی‌های پیشگیرانه، همه‌گیری‌ها بیشتر پدیدار می‌شود، با سرعت بیشتری گسترش می‌یابد، افراد بیشتری را می‌کشد، و اقتصاد جهانی را با تأثیرات ویران‌کننده‌تر از همیشه تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
بر اساس برآوردهای منتشر شده در سال ۲۰۱۸ در مجله ساینس، از ۱.۷ میلیون ویروس ناشناخته در پستانداران و پرندگان ۵۴۰ هزار تا ۸۵۰ هزار می‌توانند باعث بیماری در انسان‌ها شوند. مهم‌تر از همه، گسترش فعالیت‌های انسانی و افزایش تعاملات با حیات وحش، می‌تواند خطر انتقال بیماری به انسان را افزایش دهد.
