رییس جمهور دوباره رییس مجمع تشخیص مصلحت می شود؟
مهرداد خدیر / عصر ایران
با درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی گمانه زنی بر سر رییس جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام در رسانهها بالا گرفته و نامهای مختلفی مطرح میشود.
حسن روحانی هم به خاطر شخصیت حقوقی و هم حقیقی- ، آیت الله هاشمی شاهرودی، علی اکبر ناطق نوری، غلامعلی حداد عادل و علی اکبر ولایتی مطرح شدهاند و سایتهای احمدی نژادی حتا نام او را نیز به میان آوردهاند.
البته همه در حد حدس و گمان است و ممکن است ساعتی پس از انتشار این یادداشت چهرهیی دیگر مطرح و مثلاً حکم به نام آیت الله قربان علی دُرّی نجف آبادی صادر شود.
مجمع تشخیص مصلحت نظام نهادی است که ابتدا با عنوان شورای تشخیص مصلحت و در دوران امام خمینی (ره) تشکیل شد تا نظریۀ «مصلحت» را در موارد اختلاف «قانون» و «شرع» به اجرا گذارد.
پس از آن که شورای نگهبان؛ قانون کار مصوب مجلس شورای اسلامی را رد کرد چون در فقه سنتی رابطۀ کار در قالب «اجیر - موجر» است و ضلع سوم «دولت» در آن لحاظ نشده امام (ره) ایدۀ مصلحت را در قالب یک نهاد تازه به اجرا گذاشت.
پیش از آن در مواردی از این دست تصویب دو سوم آرای نمایندگان به عنوان راهکار در نظر گرفته شد اما چون جنبۀ عرفی آن میچربید شورای نگهبان ناراضی بود و کار به جایی رسید که آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی دبیر وقت شورا که از یک طرف به امام خمینی (ره) وفادار بود و از جانب دیگر داماد آیت الله سید محمد رضا گلپایگانی و تأمین کنندۀ نظر مراجع تقلید قم به حساب میآمد استعفا کرد و از شورای نگهبان خارج شد.
بر خلاف تصور غالب که مصلحت را با هاشمی رفسنجانی چنان عجین و گره خورده میداند که انگار از ابتدا رییس مجمع تشخیص مصلحت بوده اما اولین رییس شورای مصلحت آیت الله خامنهیی بود چون رییس جمهوری به صورت طبیعی رییس هر شورایی است که عضو آن باشد.
در قانون اساسی 1358 نهاد مجمع پیش بینی نشده بود اما در بازنگری و در سال 68 که به قانون اساسی اضافه شد نیز هر چند اشاره نشده که ریاست آن با رییس جمهور است اما دربارۀ شوراهای دیگر آمده که رییس جمهور، رییس آنهاست و مقررات به آیین نامه سپرده شده است.
در آیین نامۀ خود مجمع اما تصریح شده که در محل ریاست جمهوری تشکیل میشود (مادۀ یک) و ریاست مجمع با رییس جمهوری و البته با حکم رهبری است (مادۀ 3) و بر همین اساس در سال 68 هاشمی رفسنجانی که رییس جمهور شده بود رییس مجمع هم شد.
در پایان ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و در اسفند 1375 اما او برای دورۀ 5 سالۀ بعد رییس مجمع شد و میتوان احتمال داد که آیین نامه تغییر کرده باشد.
اکنون 4 احتمال متصور است: اول این که مرحوم هاشمی رفسنجانی استثنا تلقی شود و سنت «ریاست مجمع با ریاست جمهوری» احیا شود و مقام معظم رهبری دکتر حسن روحانی را به سبب جایگاه حقوقی - و نه حقیقی- به ریاست مجمع منصوب کند. در این حالت ریاست او منوط به ریاست جمهوری است چه در این دوره ختم شود و چه در دورۀ آتی.
حالت دوم اینکه وجه بالا نسری و توازن بخشی هاشمی به عنوان معیار همچنان لحاظ شود. هر چند مانند او دیگر یافت نمیشود و به تعبیر محمد قائد برای خود سبک و ژانر خاصی بود اما کسی جای او بنشیند که به آن مشی وفادار و علاقهمند باشد و بلافاصله یاد حسن روحانی به عنوان شخصیت حقیقی و فارغ از ریاست جمهوری و نیز ناطق نوری میافتیم و انتصاب یکی از این دو به این معنی است که درهای مجمع بر روی پاشنههای گذشته خواهد چرخید.
حالت سوم این است که چهرهیی مانند آیت الله هاشمی شاهرودی بر جای هاشمی رفسنجانی بنشیند و همان مأموریت اختلاف قوا را در این قالب ادامه دهد. هر چند تا اندازهیی سنت هاشمی هم حفظ میشود اما او اکنون در جایگاه مرجعیت نشسته و هر چند عضو مجمع و عضو خبرگان است اما تلفیق جایگاه ریاست مجمع با مرجعیت تجربۀ تازهیی به حساب خواهد
آمد.
حالت چهارم این است که چهرهیی صرفاً سیاسی و جدای اشخاص پیش گفته عهده دار این سمت شود که به منزلۀ فصل تازهیی در تاریخ این نهاد خواهد بود.
جدای این احتمالات اما اکنون نگاهها به آیین نامۀ مجمع است که آیا تغییر کرده و غیر رییس جمهوری میتواند رییس مجمع شود یا هاشمی رفسنجانی مستثنا بود؟