پای چینی‌ها در سفره مس ایران
شغل‌هایی که به چین صادر می‌کنیم
بهنام عبداللهی / مهر
سال‌های متمادی است که بحث ذوب مس در ورزقان آذربایجان شرقی و ایجاد صنایع پایین دستی مطرح است اما تا به امروز آن‌طور که شایسته است، پروژه‌یی برای این مهم به بهره‌برداری نرسیده است.
وقتی در لیست آسیب‌های اجتماعی بی‌کاری، اعتیاد، طلاق و ... را پشت سر گذاشته و سبقت می‌گیرد و وقتی جوانان بی‌کاری را واضح‌ترین تصویر از آینده‌ی خود می‌دانند، آیا زمان آن نرسیده که فرصت‌ها را جدی بگیریم؟
فرصت‌های شغلی فقط روی میز و صندلی‌های اداره‌ها معنا نمی‌شوند، در سرزمین ما از زمین تا آسمانش نیازمند ساختن است و یکی از نمونه‌ها، مجموعه‌ی مس سونگون است. معدن‌هایی که می‌توان از آن‌ها اشتغال استخراج کرد!
معدن مس سونگون و کارخانه‌ی تولید مس سونگون در استان آذربایجان شرقی واقع شده و فاصله‌ی این مجموعه از شهر تبریز ۱۳۰ کیلومتر، از اهر ۷۵ کیلومتر و از ورزقان ۳۰ کیلومتر بوده و در محدوده‌ی روستای تخریب شده‌ی سونگون واقع است.
ذخیره‌ی احتمالی این معدن بیش از یک میلیارد تن و ذخیره‌ی قابل استخراج آن (با توجه به اکتشافات انجام گرفته) حدود ۷۹۶ میلیون تن برآورد شده است که در مجموع کل ذخایر قطعی، احتمالی و ممکن در محدوده‌ی کانسار سونگون حدود 7/1 میلیارد تن سنگ مس با عیار 61/0 درسد است است.
در این معدن غیر از فلز با ارزش مس، مولیبدن، طلا، نقره و دیگر عناصر با اهمیت به صورت فلزات هم‌راه وجود دارند.
پروژه‌یی که دست جوانان را گرم کار می‌کند
یکی از بحث‌هایی که همواره در مورد مس سونگون مطرح بوده، تغلیظ یا ذوب مس و ایجاد صنایع پایین دستی مطرح است. علارغم این‌که از معادن مس سونگون میزان بالایی از مس کشور استخراج می‌شود، ولی به دلیل نبود تجهیزات و امکانات برای ذوب به دیگر شهرهای ایران که مسافت زیادی با ورزقان دارند و یا حتا با افتخار به کشورهایی چون چین صادر می‌شود.
زمانی که قرار شد ظرفیت ذوب مس در سونگون به وجود بیاید و دست سدها بلکه هزاران جوان را در منطقه به کار گرم کند، گویا دم عده‌یی گرم نشد و مخالفت‌های فراوان مانع ساخت پروژه گردید.
رضا علی‌زاده، نماینده‌ی مردم ورزقان در مجلس شورای اسلامی جزو افرادی بوده است که به جد ماجراهای مس سونگون را تعقیب و برای پیش‌روی طرح‌ها تلاش کرده است. او شرح می‌دهد: ۳۸ درسد مس کشور در شهرستان ورزقان تولید می‌شود و این ظرفیت بزرگی برای منطقه‌ی شمال غرب کشور به شمار می‌آید که به قطب مس تبدیل شود.
مدیریت جدید و توقف پروژه‌یی عظیم
وی ادامه می‌دهد: حدود ۲۰ سال است که فعالیت‌ها در این منطقه شروع شده ولی آن‌طور که برنامه‌ریزی شده بود، کارها پیش نرفته است.
نماینده‌ی مردم ورزقان در مجلس بیان می‌کند: سالانه ۳۰۰ هزار تن با عیار ۲۵ الا ۳۰ درسد مس در فازهای ۱ و ۲ مجموعه تغلیظ می‌شود اما در سال ۹۰ تصمیم گرفته شد که فاز سوم با ظرفیت ۲۴۰ هزار تن احداث گردد.
وی اضافه می‌کند: در همان مواقع تصمیم‌گیری، مقرر شد که پروژه‌ی ذوب مس فاز ۳ به هم‌راه احداث مرکز تبدیل گازco2 به اسید فولکوریک با ظرفیت ۷۵۰ هزار تن و پالایشگاهی با ظرفیت ۲ تن به پیمان‌کار سپرده شود.
علی‌زاده خاطرنشان می‌کند: رقمی که پیش‌بینی شده بود ۱ میلیارد دلار بود و پیمان‌کار شروع به کار کرد و با هزینه‌ی ۳۵۰ میلیون دلار ساختمان‌های مجموعه را در یک هکتار تا حدود زیادی ساخت اما در اواخر دوره‌ی هشتم مجلس مدیریت مس سونگون عوض شد و پروژه را متوقف کرد.
وی تصریح می‌کند: نظر مدیریت جدید مس سونگون این بود که مس‌های استخراج شده در این منطقه به کرمان حمل شده و آن‌جا ذوب شود و به عبارتی تمام عملیات پایین دستی در کرمان صورت بگیرد.
صادرات فرصت‌ها به چین
این نماینده‌ی مجلس می‌گوید: متأسفانه توانستند وزارت‌خانه را برای توقف طرح توجیه کرده و کنسانتره را به کرمان بفرستند ولی باتوجه به این‌که در کرمان هم امکانات کافی برای ذوب مس سونگون نبود، بحث صادرات به کشورهایی چون چین که امکان ذوب دارند، مطرح شد.
وی در ادامه عنوان می‌کند: سال قبل من مجدداً این موضوع را پی‌گیری کردم ولی شرکت ملی مس مخالفت کرد. حدود یک سال به صورت خیلی فشرده جلساتی داشتیم. در این جلسات مجمع نمایندگان استان، اعضای کمیسیون، نماینده‌ی ولی فقیه در استان، استاندار و کل مردم اعم از اصحاب رسانه و ... هم‌راهی کردند.
وی با ابراز تأسف خاطرنشان می‌کند: زمانی که طرح ما را متوقف کردند، افزایش ظرفیت‌های کرمان را شروع کردند تا کنسانتره‌های ما برود آن‌جا و ذوب شود. به عبارتی نمی‌خواستند ورزقان به قطبی تبدیل شود که مقابل کرمان بایستد.
علی‌زاده می‌افزاید: در آخرین جلسه به این نتیجه رسیدیم که مجدداً این بحث را احیا کنیم. صورت جلسه‌یی در دفتر وزیر نوشته شد که ۱۰۰ هزار تن مس کاتد در منطقه‌ی ما تولید شود و با توجه به این‌که منطقه‌ی ما به جنگل‌های ارسباران نزدیک است و گردش‌گری اهمیت دارد، این بند را اضافه کردیم که باید بحث آلایندگی و زیست محیطی در نظر گرفته شود.
مناقصه‌یی میان ۷ شرکت بین‌المللی 
وی درباره‌ی سومین مطلب صورت‌جلسه ابراز می‌کند: قرار شد که انجام طرح را در اختیار شرکت‌های خارجی که در این عرصه صاحب سبک و نام هستند بگذاریم و ۱۲ شرکت دعوت شدند که از این تعداد ۷ شرکت شرایط لازم را داشتند و پیش آمدند.
وی ادامه می‌دهد: شرکت مشاوری از کانادا انتخاب شد تا ۷ شرکت را بررسی کند تا ببیند پیش‌نهاد کدام بهترین است. ۷ شرکت روش‌های مختلفی برای فرآوری داده بودند و نهایتاً قرار است از بین دو شرکت، شرکتی که قیمت مناسب‌تری پیش‌نهاد کرده به عنوان برنده‌ی این مناقصه‌ی بین‌المللی شناخته شود.
نماینده‌ی مردم ورزقان در مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که حدود ۸۰ درسد از ساختمان‌های پروژه ساخته شده است اعلام می‌کند: شرکتی که به عنوان پیمان‌کار معرفی می‌شود باید به فکر تجهیزات و تأسیسات باشد.
دردسر زیادی برای مدیران
وی تأکید می‌کند: برای شرکت مس ایران که از فروش و صادرات مس خام به سایر کشورها حدود ۸۰ درسد از سود مورد نظر خود را می‌برد، ذوب مس شاید دردسر زیادی به نظر بیاید.
علی‌زاده تشریح می‌کند: در کشور ما حدود ۱۵ میلیون نفر بی‌کار وجود دارد و هر سال ۶۰۰ هزار نفر به این تعداد اضافه می‌شود در حالی که در کشوری با این ظرفیت‌ها می‌توان سالانه ۶۰۰ هزار شغل ثابت ایجاد کرد.
وی در پایان خبر می‌دهد: استفاده‌ی صحیح از ظرفیت‌هایی که مس سونگون فراهم می‌کند، می‌تواند نه تنها مشکل بی‌کاری را در ورزقان تاحدود زیادی ریشه‌کن کند، بلکه برای جوانان سایر شهرستان‌های استان و منطقه نیز فرصت اشتغال به وجود بیاورد و به همین جهت باید بحث ذوب مس با هم‌دلی و اتحاد این‌بار به سرانجام برسد.
مس سونگون به کرمان صادر نمی‌شود!
حاجی آقازاده، مدیر عامل مس آذربایجان اما نظر دیگری دارد و می‌گوید: برخی‌ها نمی‌دانم چرا دوست دارند بگویند که مس سونگون به کرمان صادر می‌شود در حالی که این‌چنین نیست و بدون منبع موثق حرف می‌زنند.
وی تأکید می‌کند: تمامی تولیدات مس سونگون در ۳ سال اخیر به کشورهای خارجی صادر می‌شود و نه به کرمان. این موضوع در سایت وزارت صنایع هم درج شده است.
حاجی آقازاده هم‌چنین تشریح می‌کند: هنوز دو هفته تا تصمیم‌گیری درباره‌ی انتخاب پیمان‌کار خارجی مانده و به عبارتی نمی‌توان در این‌باره صحبت کرد.
وی در پاسخ به سوالیمبنی بر این‌که چقدر شغل به طور احتمالی در فاز ۳ ذوب مس ایجاد خواهد شد، اعلام می‌کند: تا زمانی که پیمان‌کار و مجری روی کار نیاید، نمی‌توان گفت.
حاجی آقازاده ادامه می‌دهد: شاید شرکت آمریکایی نفرات کم‌تری بردارد، شاید آن یکی شرکت با توجه به تجهیزات خود به نفرات بیش‌تری نیاز داشته باشد. بهتر است این حرف‌ها را بعد از انتخاب بزنیم.
هر چند پروژه‌ی ذوب مس سونگون پروژه‌یی عظیم است و زحمات زیادی را می‌طلبد اما در این اوضاع بی‌کاری و رکود اقتصادی نه تنها می‌تواند برای منطقه بلکه برای اقتصاد کشور خدمتی مهم به شمار بیاید.
صادرات مس به صورت جامد و خام به کشورهای خارجی را به عبارتی می‌توان صادرات فرصت‌های شغلی گران‌بها دانست که در این اوضاع نشان‌گر بی‌توجهی و کم‌لطفی مسوولان است.
قانع شدن به سود ۸۰ درسدی صادرات مس خام شاید برای مسوولان مطلوب باشد اما قطعاً مردم منطقه در پی آن هستند که از سفره‌ی بزرگی که در دیارشان پهن شده بتوانند نانی به خانه‌شان ببرند، مردم بی‌شک حق دارند که نعماتی را که از زیر پایشان استخراج می‌شود به همین راحتی‌ها به باد ندهند.
