گفت‌وگوی اختصاصی با فردین فتحی زاده مدیر هنرستان هنرهای زیبا استان کرمان
رشتۀ موسیقی در جنوب شرق ایران تنها در هنرستان هنرهای زیبا تدریس می‌شود
گفت‌وگو / محمد برشان
تنظیم و عکس / بهادر میر حسینی
آقای فتحی زاده لطفاً مختصری از بیوگرافی خودتان بیان کنید؟
بنده کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دارم و از سال 1366 موسیقی را آغاز کردم و در کرمان برای فراگیری سنتور خدمت اساتید حسین سالاری و سعادت ارجمندی مدتی کار کردم و بعد برای تکمیل نوازندگی سنتور در سال 68 خدمت استاد رضا شفیعیان رسیدم و از محضر ایشان بهره بردم.
در سال 72 تا 74 با حکم مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت استان کرمان رییس انجمن موسیقی بودم و در طول مدتی هم که کار هنری انجام می‌دهم به عنوان داور جشنواره‌های موسیقی آموزش و پرورش و مدرس ساز سنتور در آموزشگاههای آزاد هنری تحت نظر و پوشش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فعالیت کردم و از سال 1393 به عنوان مدیر هنرستان هنرهای زیبا استان کرمان مشغول فعالیت هستم.
مختصری از تاریخ‌چۀ هنرستان، کارهای انجام شده و کارهای در دست اقدام هنرستان را بیان کنید؟
هنرستان هنرهای زیبا سال 1367 در کرمان تاسیس شد و از هنرستان‌های وابسته به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی است و از لحاظ قوانین آموزشی تحت پوشش وزارت آموزش و پرورش و از نظر پشتی‌بانی و ایجاد رشتههای خاص تحصیلی با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در ارتباط هستیم.
در هنرستان به طور مشخص رشتههای سینما، نمایش، موسیقی که رشتههای خاص هستند و در کل استان تنها در همین هنرستان تدریس می‌شوند. رشتۀ موسیقی در جنوب شرق ایران نیز تنها در هنرستان هنرهای زیبا تدریس می‌شود.
رشتۀ گرافیک هم رشته‌یی است که بعد از این تنها باید در هنرستان‌های خاص تدریس شود ولی در حال حاضر در هنرستان‌های دیگر هم تدرس می‌شود و رشتۀ پویا نمایی یا همان انیمیشن در سطح پسران هم در استان کرمان تنها در همین هنرستان است.
اساتید شما به چه صورت انتخاب می‌شوند و از کجا هستند؟
اساتید هنرستان از دبیران برجستۀ آموزش و پرورش و از اساتید مطرح هنری استان کرمان و بعضاً در دانشگاه‌ها هم مشغول تدریس هستند. هنر آموزان هم از هنرآموزان برجسته هستند و خوش‌بختانه از لحاظ نیروی انسانی در وضعیت خوبی هستیم.
ارتباط رشتههای تحصیلی در هنرستان با کنکور و فضای دانشگاهی به چه صورت است؟
خوش‌بختانه در حال حاضر فضای مناسبی برای رشتههای هنری که هنر آموزان قصد ادامه تحصیل دارند وجود دارد. حتا خود استان کرمان و شهر کرمان در دانشگاه شهید باهنر، دانشگاه آزاد اسلامی و ... در خود هنرستان هنرهای زیبا نیز مرکز علمی کاربردی فرهنگ و هنر وابسته به وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی تاسیس شده است که به عنوان نمونه رشتۀ موسیقی هم در حال حاضر در آن‌جا تدریس می‌شود و در طبقۀ فوقانی همین هنرستان، این مرکز مشغول فعالیت است و یک دانشگاه مستقل است و ما در کنار هم مکمل یک‌دیگر هستیم.
بیش‌تر برنامه‌ریزی ما این است که هنرجویان ما در دانشگاههای مطرح ایران مانند دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران و دانشگاه هنر تهران و دانشگاه‌هایی که بیش‌تر مطرح هستند قبول شوند. خوش‌بختانه آمار قبولی کنکور این هنرستان خیلی خوب بوده است.
به طور مثال طبق اطلاعی که به بنده داده‌اند دانشکدۀ هنرهای زیبا در رشتۀ موسیقی جهانی 11 نفر بیش‌تر پذیرش ندارد که پارسال 2 نفر از آنها هنرجویان ما بودند و این در حالی است که زمانی هنرجویان در کنکور شرکت کردند، رشتۀ موسیقی در هنرستان ما وجود نداشت. در زمینۀ کنکور حتا در خود هنرستان هر ساله کلاس‌هایی برگزار می‌شود و بچه‌ها در درس‌های مصوب آموزش و پرورش تقویت می‌شوند. خوش‌بختانه روحیۀ خیلی خوبی برای بچه‌ها ایجاد می‌شود و مطالعه هم که دارند و این سبب می‌شود که هم در بخش مصاحبه و هم آزمون موفق باشند.
تعداد زیادی از آنها هم بعد از فارغ التحصیلی به استان کرمان باز گشته‌اند و بر استعداد نیروهای انسانی هنری در استان کرمان افزوده‌اند و بخشی از آنها هم در همین هنرستان هنرهای زیبا و یا دانشکدۀ علمی کاربردی در حال تدریس هستند.
دانش آموزی که قصد ورود به این هنرستان را دارد چه مراحلی را باید طی و از کجا شروع کند؟
از ابتدای سال تحصیلی جاری نظام آموزشی متوسطه تغییر می‌کند. یعنی سال اول، دوم و سوم راهنمایی کنار گذاشته شده و تبدیل به سال‌های هفتم، هشتم و نهم شده است و امسال نخستین سالی است که این دانش آموزان وارد هنرستان‌ها می‌شوند و این دانش‌آموزان تنها سه سال در هنرستان حضور دارند.
در صورتی که در پیش از این پس از گذراندن سال اول عمومی و دوم و سوم و گرفتن دیپلم به دورۀ پیش دانشگاهی وارد می‌شدند. در نتیجه تحصیل تخصصی شده و ما دیگر مقطعی به نام پیش دانشگاهی هنر نداریم و رشته‌هایی مانند: سینما، نمایش و ... سه سال در هنرستان هستند و سال‌های دهم و یازدهم و دوازدهم را می‌گذرانند. البته تا دو سال دیگر هنرجویان قبلی تحت نظام آموزشی قبلی بعد از پیش دانشگاهی هنر به دانشگاههای مطرح راه پیدا می‌کنند.
دانش آموزانی که وارد هنرستان می‌شوند در یک آزمون شرکت می‌کنند و پس از این آزمون یک مصاحبه به عمل می‌آید و معدل هم شرط است که داشتن معدل بالا و سوابق هنری فرد هم منظور شده است. اما برای رشتۀ موسیقی برنامه‌ریزی ما به این شکل است که مانند هنرستان هنرهای زیبا تهران، در تابستان یک سری کلاس‌هایی برای بچه‌ها برگزار می‌شود و سپس آزمون، مصاحبه به عمل می‌آید تا سطح دانشِ موسیقی آنها مشخص شود و به این ترتیب گزینش عمیق‌تری صورت می‌گیرد.
از نظر نحوۀ ثبت نام تابع قوانین وزارت آموزش و پرورش هستید یا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؟
در کل تمامی هنرستان‌ها تابع آموزش و پرورش هستند. اما از جهت وابسته بودن به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وابسته هستیم. یعنی رشتههای موسیقی، سینما و نمایش تنها در هنرستان‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تدریس می شود. یعنی مانند هنرستان هنرهای زیبای دیگر که در سطح کشور وجود دارند.
اما از جهت سر فصل‌ها و سطح نمرات قوانین اموزشی مانند دیگر هنرستان‌ها زیر نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌کنیم.
در حقیقت ما با هر دو وزارت‌خانه در ارتباط هستیم. یعنی در بخش آموزشی با آموزش و پرورش و در بخش پشتی‌بانی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارتباط داریم.
از آن‌جا که رشتۀ موسیقی برای بخستین بار در هنرستان هنرهای زیبا تدریس می‌شود علت و نحوه شکل‌گیری این امر را توضیح دهید؟
همان‌طور که در تمامی رشتههای هنری موجود در هنرستان نیروهای خوبی در کرمان داریم در ارتباط با موسیقی هم به همین منوال است. ابتدا مدارک تعدادی از اساتید موسیقی که دارای تحصیلات دانشگاهی مرتبط با موسیقی هم بودند، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال شد و پس از بررسی مدارک توسط وزارت‌خانه و از آن‌جا که شرط وزارت آموزش و پرورش تدریس موسیقی توسط هنرستان‌های وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود؛ پس از تایید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پی‌گیری‌ها در وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت و در حال حاضر برای اساتید موسیقی در کرمان مشکلی نداریم و در تهران هم به این نتیجه رسیده‌اند که اساتید مطرح در کرمان وجود دارد و به این ترتیب تدریس رشتۀ موسیقی در کرمان آغاز شد.
کدام سازها تدریس می‌شود و اولویت با کدام ساز است؟
ساز تخصصی را مانند هنرستان‌های موسیقی دیگر؛ هنرجو انتخاب می‌کند. یعنی هر هنرجو یک ساز تخصصی و یک ساز عمومی دارد.
ساز عمومی پیانو است. به دلیل وسعت و فراگیر بودن ساز پیانو و همین طور که برای رشتۀ موسیقی بایستی دانش‌جویان در دانشگاه هم با پیانو آشنایی داشته باشند.
نحوۀ برگزاری کلاس‌ها به این شکل است که یک سری کلاس‌ها به صورت عمومی برگزار می‌شود. مانند تاریخ موسیقی سلفژ و ... یک سری کلاس‌ها نیز به صورت تخصصی برگزار می‌شود. تدریس ساز تخصصی هنرجو یک روز در هفته است و در این کلاس‌ها به صورت شناور برنامه‌ریزی خواهد شد و هر هنرجو با استاد خودش کار می‌کند و استاد ساز را به صورت خصوصی برای هنرجو تدریس می‌کند.
از ابتدا هم ساز هنرجو مشخص می‌شود و در نهایت در دانشگاه هم به همین صورت است و درس‌هایی مانند ساز شناسی هم در هنرستان و هم در دانشگاه که به وسعت صدا و تعداد نُت‌های ساز آشنا می‌شوند.
آیا رشتۀ آواز هم تدریس می‌شود؟
اصولاً رشته‌یی به نام آواز نداریم. یعنی آواز هم یک ساز به حساب می‌آید. شاید بتوان گفت که حنجرۀ انسان خودش کامل‌ترین ساز موجود در بین سازهاست. پس آواز را هم می‌تواند انتخاب کند.
در هنرستان‌های موسیقی رشتههای نوازندگی ساز ایرانی و نوازندگی ساز جهانی وجود دارد. البته آواز در بخش کار دانش وجود دارد. اما از آن‌جا که هنرستان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در وادی فنی و حرفه‌یی هستند و سطح نظری آن از کار دانش بیش‌تر است پس به طور مشخص رشتۀ آواز در هنرستان هنرهای زیبا چه برای دختران و چه برای پسران وجود ندارد.
جهان امروز یک جهان متکثر است. با توجه به این‌که سازهای زهی، ضربی و الکترونیکی در تمامی جهان وجود دارند. آیا در هنرستان هیچ‌کدام از این سازها ارجحیت دارد یا تفاوتی میان آنها نیست؟
هنرآموز سازش را انتخاب می‌کند و بعد سازهایی که هست، سازهای ایرانی است و اگر در رشتۀ موسیقی جهانی وجود داشته باشد سازهای جهانی مانند: ترو مپت ساکسیفون و ... مشخص است.
تعدادی از سازها کوبه‌یی و بخشی آوایی هستند. در سازهای ایرانی مانند دف، دهل، تمپک... کوبه‌یی هستند و سازهایی مانند: تار، سنتور، کمانچه، سه‌تار ...
سازهای مضرابی آرشه‌یی و زهی کوبه‌یی هستند و به هنرجویان در انتخاب ساز اختیار داده می‌شود.
معمولاً در هنرستان‌های موسیقی در سال‌های بالاتر هنرجویان ساز خود را در سطح گروهی و با حضور در ارکستر به کار می‌گیرند یادگیری ساز به صورت تخصصی در این درس هم در کارگاهی که مربوط به همین نوازندگی گروهی است انجام می‌گیرد و گروه‌های مختلف سازی؛ آرشه‌یی، مضرابی، کوبه‌یی و ... در ردیف‌‌های معینی نشسته و به تمرین می‌پردازند.
اگر هنرجویی سازی را انتخاب کند که استاد مربوطه در کرمان نباشد به چه صورت آموزش می‌بیند؟
هنرجو سازش را خودش انتخاب می‌کند. اگر استاد مربوطه نباشد طبق برنامه‌ریزی از اساتید پروازی استفاده خواهیم کرد. اما به طور کلی استان کرمان در زمینۀ اساتید موسیقی غنی و وضعیت مناسبی دارد.
با توجه به گستردگی سرزمین ایران نظر شما در ارتباط با تدریس موسیقی نواحی چیست؟
خوش‌بختانه و با توجه به این‌که دبیرخانۀ دایمی موسیقی نواحی در کرمان است. در این زمینه پیش‌رفت‌های خوبی صورت گرفته است. اما برای این‌که رشته‌یی به نام موسیقی نواحی داشته باشیم، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش مربوط می‌شود. البته پیشنهاد خوبی هم هست؛ که می‌توان رشتۀ موسیقی نواحی را هم ایجاد کرد. یا حداقل و با توجه به این‌که سازها سازهای ایرانی هستند به بخش نوازندگی سازهای ایرانی افزود. می‌توان آن را در سطح وسیع‌تری گسترش داد. اما معمولاً در آموزشگاههای آزاد هنری چقدر هنرجویان به یادگیری این‌گونه سازها علاقه‌مند هستند و این نیازمند حمایت است و سازمان‌های فرهنگی بایستی در مورد فرهنگ چند هزار ساله ایران موشکافانه‌تر و در سطح پژوهشی به آن نگاه کنند.
در خود شهر کرمان و استان کرمان انواع موسیقی مانند موسیقی‌های عروسی، عزا، تعزیه و ... وجود دارد آیا قصد تدریس این‌گونه موسیقی‌ها را دارید یا خیر؟
این یکی بایستی در قالب کار پژوهشی یا کنفرانس‌های خود بچه‌ها طرح شود. به طور مثال سالن آمفی تآتر ما که به نام استاد محمد نواب زاده هم نام‌گذاری شده است. امکانات مجهزی دارد و حتا هنرجویان ما می‌توانند با کمک اساتید در این زمینه پژوهش‌‌هایی انجام داده و به شکل یک کار پژوهشی آن را ارایه دهند و در آینده هنرستان تبدیل به محلی شود برای کارهای پژوهشی که حتا بتوانیم برای کارهای پژوهشی خارج از هنرستان هم کار انجام دهیم.
البته در حال حاضر در ابتدای راه قرار داریم و امیدوارم بتوانیم در آینده یک آرشیو و حتا کتاب‌خانۀ تخصصی ایجاد کنیم، کتاب‌خانۀ فعلی هنرستان بیش‌تر در بخش سینما، نمایش، گرافیک و پویا نمایی از منابع خوبی برخوردار است و در آینده بایستی حتا بتوانیم در بخش مجلات تخصصی موسیقیایی و ... دارای آرشیو غنی شدیم.
در بسیاری از زمینه‌ها در کرمان کار شده اما در زمینۀ موسیقی کار چندانی صورت نگرفته است. هم بزرگان فرهنگ موسیقیایی و تاریخ موسیقیایی ما و هم مردانگی و زنانگی موسیقی ما ناشناخته مانده است. به طور مثال در جنوب ایران موسیقی دریایی در حال تدوین است. مانند آن چه جاشوها، ملوان‌ها و ماهی‌گیرها اجرا می‌کنند. آیا هنرستان هنرهای زیبا قصدی برای این کار دارد؟
در موسیقی کرمان یک وسعت قابل ملاحظه وجود دارد و این امر یک رسالت سنگین است که بر عهدۀ همۀ ما قرار دارد و در حقیقت متولی اصلی این امر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزۀ هنری استان کرمان، آموزش و پرورش و صدا و سیمای مرکز کرمان است که با توجه به آغاز تدریس موسیقی در هنرستان کرمان و وجود دانشکدۀ علمی کاربردی و حضور اساتید این دانشکده امکان پذیر است و نیز در دانشگاه آزاد اسلامی انار که رشتۀ موسیقی در حال تدریس است.
ما هم در حد جایگاه خودمان حتماً سعی می‌کنیم هنرجویان را در این زمینه فعال کنیم تا پژوهش‌های میدانی، کتاب‌خانه‌یی و ... در این زمینه انجام دهند تا بتوانیم کار ارزش‌مند پژوهشی ارایه دهیم.
آیا تصمیمی برای ارایۀ پروندۀ موسیقی کرمان جهت ثبت ملی دارید؟
این کار بیش‌تر بر عهدۀ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش‌گری است.
البته ما حاضریم تا تمامی توانمان را در این راه بگذاریم تا اگر کاری از دست ما بر می‌آید کوتاهی نکرده باشیم.
با توجه به این‌که صدا و سیمای مرکز کرمان در حال معرفی بزرگان کرمان در زمینه‌های گوناگون است شما جهت معرفی بزرگان موسیقی کرمان چه کسانی را معرفی می‌کنید؟
در این زمینه برنامۀ دقیقی توسط معاونت هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان صورت گرفته است و یک بانک ارزش‌مند از هنرمندان ایجاد کرده‌اند و باز هم در این زمینه اطلاعات دقیق آن در دست معاونت فرهنگی هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان است و این کار بسیار خوب و بزرگی است.
اخیراً استاد مشرف زاده که از اساتید مطرح سازهای کوبه‌یی ست دچار کسالت شده است و بایستی تا این افراد در بین ما هستند رسیدگی شده و از آنها دل‌جویی شود. بایستی از آنها قدر دانی صورت بگیرد و بیش‌تر معرفی شوند.
آیا برای هنرجویان و دانش آموزان که از سایر شهرستان‌های استان و یا استانهای دیگر در تنها هنرستان هنرهای زیبا جنوب شرقی ایران که رشتۀ موسیقی دارد قصد تحصیل دارند، امکانات رفت و آمد و یا اقامت وجود دارد و یا برنامه‌یی در این زمینه دارید؟
رشتههای موجود در هنرستان هنرهای زیبا خاص است در سال‌های گذشته هم از سایر شهرستان‌ها به شهرستان کرمان آمده‌اند و یا از استانهای دیگر جهت تحصیل تماس داشتیم! اما امکانات اقامتی وجود ندارد و کسانی که قصد تحصیل در هنرستان هنرهای زیبا دارند بایستی خودشان به فکر مسکن و اقامت باشند و ما در این جا تنها در ساعات فعالیت هنرستان می‌توانیم از لحاظ آموزش به آنها خدمات ارایه کنیم.
البته تا به امروز چندان هم مشکلی پیش نیامده است و اگر هم کسی بوده که از لحاظ مالی بضاعت کافی نداشته است ما با آموزش و پرورش هم‌آهنگ کرده و خوابگاه‌های عشایری نیز حاضر به کمک به این هنرجویان بوده‌اند.
با توجه به این‌که حوزۀ هنری استان کرمان بخش موسیقی و استودیو ضبط صدا دارد آیا میان هنرستان هنرهای زیبا و حوزۀ هنری هم ارتباط وجود دارد؟
بخشی از اساتید ما از حوزۀ هنری می‌آیند و در همین جا لازم است که از مدیر کل آموزش و پرورش، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و رییس حوزۀ هنری هم تشکر کنم که با ما در هنرستان هنرهای زیبا هم‌کاری‌های زیاد و در بسیاری از فعالیت‌های ما حضور داشتند.
به طور مثال ما در بخش گروه تآتر عروسکی از کمک‌های حوزۀ هنری استفاده کردیم و کارشناسان مطرح آنها به عنوان اساتید هنرستان هنرهای زیبا در حال تدریس هستند.
ارتباط هنرستان هنرهای زیبا با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چه صورت است؟
با توجه به این‌که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان متعلق به آموزش و پرورش است با هم یک خانواده هستیم.
پس هم آنها ما را در کارهای‌شان دعوت می‌کنند و هم ما از نیروهای متخصص آنها استفاده کرده‌ایم و ارتباط خوبی میان ما برقرار است.
